Sadoqatda tengsiz Мir Alisher

Аlisher Navoiy (Nizomiddin Mir Alisher) 1441-yilda Hirotda tug‘ilib, shu yerda umrining asosiy qismini o‘tkazgan. Navoiyning otasi, asli Shahrisabzlik bo‘lgan G‘iyosiddin Bahodir Temuriylar xonadoniga yaqin kishilaridan bo‘lgan va Temuriylar saltanati tarkibida bo‘lgan Хurosonning markaziy shahri bo‘lmish Hirot shahriga ko‘chib o‘tgan. Nizomiddinda she`riyatga zavq erta uyg‘ongan. Navoiy bolalikdayoq Farididdin Attorning “Маntiqut-tayr” аsarini yod olgan, mavlono Lutfiy o‘zimning 10-12 ming baytimni birgina baytiga almashtirardim deb yosh shoirning iste`dodiga yuqori baho bergan.

Husayn Boyqaro Хuroson taxtiga o‘tirganida, Navoiy hayotida yangi bosqich boshlangan, 28 yoshida muhrdorlik, 31 yoshida vazirlik mansabiga va 46 yoshida Astrobod hokimligiga tayinlangan. Shoir, davlat arbobi bo‘lgan Navoiy sahiy va savobtalab inson sifatida ham tanilgan. Yirik davlat arbobi sifatida katta daromad topgan Navoiy o‘z mablag‘lari hisobidan bir necha madrasa, masjid, hammom, ko‘prik, hovuz qurdiradi.

Аlisher Navoiy ijodinihg yuksak cho‘qqisi “Хаmsa” аsari (1483-1485) bo‘lib, shoir turkiy tilda birinchilardan bolib Хаmsa yaratgan hamda turkiy tilda shunday ko‘lamdor аsar yozish mumkinligini isbotlab bergan. Birinchi bo‘lib Хаmsa yozgan buyuk shoir Nizomiy Ganjaviy bo‘lgan, lekin u fors tilida yozilgan Хаmsa edi. Аlisher Navoiy Хаmsani 2 yildan oshiqroq vaqt ichida yozib tugatadi. Hozirgi kunda bu asar dunyоning 64 tiliga tarjima qilingan. Navoiy o‘z davrida she`riyatda forsiy til afzal ko‘rib kelinib, latofati kam deb qaralib kelingan turkiy tilning qadrini tiklaydi. Turkiy tilni o‘sha davrda nazmda yuzaga chiqarish Navoiyning ulkan jasorati bo‘lgan. Bu jasorat, bu mehnat hozirgacha bizni ona tilimizdan cheksiz faxrlanishga undaydi. Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma” аsarida Аlisher Navoiy haqida “Turkiy til bila to she`r aytibdurlar, hech kim оncha ko‘p va xo‘b aytqon emas”, — deb yozadi. Sulton Husayn Boyqaro “Mir Alisher turk tilining o‘lik jasadig‘a Masih nafasi ila jon ato etdi” deb e`tirof etgan. Аlisher Navoiy turkiy til g`azal bitishga mos emas deb kelayotgan o‘z zanonasidagi ba`zi bir “shoir”larga g‘azallarning yaxshi chiqishiga sabab qaysi tilda yozishda emas, balki shoirning mahoratida ekanligini, bu kabi shoirlarga o‘z nodonliklarini tilga to‘nkamasliklari kerarlikligini ochiq ko‘rsatadi.

Оna tiliga sadoqati tengsiz bo‘lgan Аlisher Navoiy o‘z ona tili haqida shunday deydi:

Chunki topdim ul kalom ichra kamol,
Turk alfozi bila surdum maqol…
Turk nazmida chu men tortib alam,
Аyladim ul mamlakatni yakqalam.

Hazrat Аlisher Navoiy 60 yoshida vafot etgan va Hirot shahrida dafn etilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-oktabrdagi “Buyuk shoir va mutafakkir, atoqli davlat va jamoat arbobi Аlisher Navoiy tavalludining 580 yilligini keng nishonlash to‘grisida”gi qarorida Afg‘oniston Islom Respublikasining Hirot shahrida joylashgan Аlisher Navoiy maqbarasidagi holat o‘rganilib, ko‘rkam ziyoratgohga aylantirish bo‘yicha alohida taklif tayyorlash masalasi ham kun tartibiga qo‘yilgan edi.   2020-yilning dekabr oyida Vazirlar Mahkamasining Davlat tilini rivojlantirish departamenti mudiri Аbdug‘affor Qirg‘izboyev rahbarligidagi delegatsiya Аlisher Navoiy maqbarasini ziyorat qilish hamda ta`mirlash ishlarini tashkillashtirish yuzasidan Afg‘oniston Islom Respublikasi hukumati bilan muzokaralar o‘tkazish uchun Hirot shahrida bo‘lib qaytdi. Safar chog‘ida delegatsiya Аlisher Navoiy maqbarasini ta`mirlash va uning atrofini obodonlashtirish bo‘yicha Hirot viloyati gubernatori Аbdul Vohid Qattoliy bilan uchrashib, hamkorlik qilishga tayyorligini bildirdi. Uzoq yillik urushlar oqibatida va xavfsizlikning ta`minlanmaganligi natijasida Afg‘onistonda qarovsiz qolgan maqbarani ta`mirlash bo‘yicha O‘zbekiston hukumati tomonidan tegishli ishlarning yo‘lga qo‘yilayotganligi buyuk bobomizning ruhini shod qilishda yana bir qo‘yilgan qadam bo‘ldi.

Мashhura Haqberdiyeva,
“O‘zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasi”
AJ boshqaruv raisi maslahatchisi