- Bosh sahifa
- Maslahatchi minbari
- Til sofligini asrash - Vatan sarhadlarini himoya qilishdek sharafli vazifa
Til sofligini asrash - Vatan sarhadlarini himoya qilishdek sharafli vazifa
Bu yili “Davlat tili haqida”gi qonun qabul qilinganiga 32 yil to‘ladi.
O‘tgan yillar davomida qonun hujjatlarida davlat tilining qo‘llanilish doirasi
qatʼiy belgilangan bo‘lsada, rasmiy va idoraviy hujjatlarning boshqa tilda
eʼlon qilinishi ziyolilarning haqli eʼtirozlariga sabab bo‘lib keldi. Xorijiy
tillardan kirib kelgan so‘zlarning o‘zbek tiliga tarjimasiz singib ketishi
natijasida tilimizning sofligiga jiddiy putur yetdi.
So‘nggi
yillarda davlat tiliga bo‘lgan eʼtiborning kuchayishi, til siyosatiga oid zarur
meʼyoriy hujjatlar qabul qilinishi natijasida yo‘l qo‘yilgan xatolarni to‘g‘rilash,
tilimizning sofligini taʼminlash bo‘yicha tizimli ishlar uchun sharoit
yaratildi. Vazirlar Mahkamasining Davlat tilini rivojlantirish (hozirda
Maʼnaviyat va davlat tilini rivojlantirish) departamenti va vazirlik,
idoralarda ayni yo‘nalish bo‘yicha maslahatchi lavozimi joriy etildi.
Bugun
mazkur tuzilma til siyosati doirasida mavjud muammolarni aniqlash va bartaraf
etish borasida eng maqbul yo‘l ekani maʼlum bo‘lmoqda. Shu munosabat bilan
Moliya vazirligi tizimida ham davlat tili haqidagi qonun talablariga rioya
etilishini taʼminlash maqsadida idoraviy hujjatlar qabul qilingan.
Maʼlumki,
Davlat tili haqidagi qonun talablariga rioya etilishini taʼminlash bevosita har
bir so‘zni o‘z o‘rnida va muqobilini qo‘llash bilan uzviy bog‘liq jarayon.
Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi, qolaversa, O‘zbekistonning
jahon hamjamiyati bilan iqtisodiy integratsiyasi kuchayishi natijasida
tilimizga har yili yuzlab yangi so‘z birikmalari va atamalar kirib kelmoqda.
Eʼtibor bersangiz, ularning katta qismi asl holicha isteʼmolga kirishib
ketmoqda.
Yana
bir jihat, so‘nggi yillarda aholining moliyaviy savodxonlik darajasi sezilarli
darajada oshganligini kuzatish mumkin. Bugun xonadonida tadbirkorlik bilan
shug‘ullanmayotgan yurtdoshlarimiz kam topiladi. Bundan o‘n-o‘n besh yil oldin
faqat moliya-iqtisodiyot xodimlari, olimlar tomonidan ishlatilgan, tor doirada
qo‘llanilgan byudjet, dividend, konvertatsiya, chek kabi ko‘plab atamalar
hozirda omma tomonidan ham keng qo‘llanilmoqda. Masalaning yana bir tomoni bor,
hozirda autsorsing, intensiv, klaster, kliring, monetizatsiya, fyuchers, taks
fri, bek-ofis, front ofis kabi so‘zlar tilimizga qanday kirib kelgan bo‘lsa,
shu holicha isteʼmolga qabul qilib olinmoqda.
Atamalarning
birlamchi va ikkilamchi maʼnolarini chuqur tushunmasdan isteʼmolga qabul qilish
birinchidan, tilimizning sofligiga salbiy taʼsir ko‘rsatadi.
Ikkinchidan,
atamalarni noo‘rin qo‘llash — xalqaro moliyaviy munosabatlarda turli savollarni
keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun ham xorij so‘zlarining tarjimasini
yoki uning til zaxiramizda mavjud muqobilini qo‘llash g‘oyat ehtiyotkorona
munosabatni talab etadi.
Misol
uchun, davlat xaridlari jarayonida mahsulot nomi va ularning tavsifi bilan
bog‘liq boshqa tillardan kirib kelgan 4000 dan oshiq so‘z va atamalar
ishlatiladi. Davlat xaridlarida ishlatiladigan birgina sovunning 20 ga yaqin
nom va turlari bor. Yaʼni klassifikatorlar majmui tarkibiga kirgan nomlarning
o‘z maʼnosida ishlatilmasligi, avvalo, shartnomaviy majburiyatlar to‘la
bajarilmasligiga, eng tashvishlanarlisi, turli qonunbuzilish holatlariga ham
yo‘l ochishi mumkin.
Bu
tadbirlar tarjima yo‘nalishida ketayotgan ishlarning bir qismi bo‘lsa, ikkinchi
yo‘nalish bu — moliya-iqtisodiyot sohasida qo‘llanilayotgan so‘z va atamalarni
xorijiy tillardagi maʼnodoshlariga muvofiqligini taʼminlash, moliyaviy
hisobotning xalqaro standartlarini joriy etish bilan bog‘liq.
Sababi,
O‘zbekiston jahonga tobora ochilib bormoqda. Xalqaro moliya institutlari bilan,
xususan, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Yevropa tiklanish va
taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki kabi ko‘plab tuzilmalar bilan yirik
loyihalar amalga oshirilmoqda, investitsiya oqimi kengayib boryapti.
Bu
holat o‘z-o‘zidan banklar va iqtisodiy tuzilmalar taransformatsiyasini,
axborot-tahliliy hisobot va maʼlumotlarning xalqaro standartlarga muvofiq
bo‘lishini taqozo etadi. Ayniqsa, xalqaro kredit liniyalari, grand va boshqa
yirik loyihalar yuzasidan tayyorlanadigan hisobotlar maʼlum meʼyorlarga mos
kelishi zarur.
Shu
bois, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-fevraldagi “Moliyaviy
hisobotning xalqaro standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan “Yo‘l xaritasi”da belgilangan
vazifalar ijrosini taʼminlash maqsadida tanlov asosida Moliyaviy hisobotning
xalqaro standartlariga va unga tushuntirishlar matnlarini davlat tiliga tarjima
qilish, davlat tilidagi Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari
hujjatlarining dolzarbligini taʼminlash choralari ko‘rilmoqda.
Shuningdek,
“Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarorda belgilangan vazifalardan kelib chiqqan holda, byudjet
tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritishning xalqaro
standartlariga o‘tishi munosabati bilan “UzASBO” dasturiy taʼminoti takomillashtirilmoqda.
Bu
kabi vazifalarni amalga oshirishda, albatta, moliya-iqtisod, bank sohalariga
oid izohli lug‘atlarga ehtiyoj seziladi. Biz bu haqda Vazirlar Mahkamasining
Maʼnaviyat va davlat tilini rivojlantirish departamentiga murojaat
qilganimizda, takliflarimiz inobatga olinib, departament qo‘llab-quvvatlovi
bilan joriy yilda “O‘zbek tili bank-moliya terminlarining izohli lug‘ati” chop
etildi. Lug‘at tayyorlanishi jarayonida Moliya vazirligi huzuridagi
Byudjet-soliq tadqiqotlari instituti va O‘quv markazi mutaxassislari o‘z
takliflari bilan ishtirok etdi.
Xulosa
qilib aytganda, davlat tilida ish yuritish maʼlum bir vazifani bajarish bilan
to‘xtab qoladigan jarayon emas. Taraqqiyot odimiga mos ravishda til siyosatini
rivojlantirish, tilimiz sofligini asrash, uning qo‘llanilish imkoniyatlarini
kengaytirib borishni taqozo etadi. Bu vazifamiz nuqtai nazaridan, qolaversa,
shu yurt farzandi sifatida har birimizga masʼuliyat yuklaydi. Til boyligini
asrash esa har birimiz uchun Vatan sarhadlarini himoya qilishdek, sharafli
vazifadir.
Dilshod BO‘RIYEV,
Moliya
vaziri maslahatchisi