- Bosh sahifa
- Maslahatchi minbari
- Ona tili - muqaddas tushuncha
Ona tili - muqaddas tushuncha
Har bir inson oʻz ona
tilini ulugʻlaydi, koʻkka koʻtaradi. U orqali dunyoni taniydi, kashf etadi,
jamiyatda oʻz oʻrnini topadi. Til – millatning koʻzgusi boʻlib, unda tarix,
oʻtmish va kelajak jonlanadi. “Har bir millatning dunyoda borligʻini
koʻrsatadurgan oyinayi hayoti – til va adabiyotidur”, – deya eʼtirof etadi
Abdulla Avloniy.
Darhaqiqat, goʻdak tilga
kirar ekan, tilida yangragan ilk soʻz oʻz ona tilida boʻladi. Oʻzbek tilimiz
beshikdanoq qulogʻimizga singgan, onamiz, otamizning tili sanaladi. Ona
tilimizga boʻlgan hurmat, izzat-ikrom oʻz tilimizni avvalo, oʻzimiz
qadrlashimiz bilan belgilanadi.
Avtobus salonida ishga
shoshar ekanman, koʻzim jajji qoʻllari bilan onasiga koʻchadagi lotin
alifbosida yozilgan reklama taxtasini koʻrsatib, “Oyi, bu yerda nima deb
yozilgan?”, deyayotgan bolakayga tushdi. Onasi unga sergaklik bilan javob
berdi:
– “Lyustri”, – deb
yozilgan oʻgʻlim.
– U nima degani? – soʻradi
yana bola. Ona esa bolaga qandil nima ekanligini tushuntira ketdi. Mana shu
bola kabi har birimiz harfni alifbodan, keyin mana shunday koʻcha-ko‘yda
yozilgan turli qaydlardan oʻrganamiz. Demak, ularda bitilgan xatoliklar,
tabiiyki, hayotga endi kirib kelayotgan oʻquvchilar ongiga singib boradi. Agar
bola zukko boʻlsa, bu nuqsonlarni payqaydi, aksincha boʻlsa, ularni boricha
qabul qiladi.
Birgina misol, katta bir
bino oldidan oʻtib borarkanman, u yerdagi “Samarqand osh” degan yozuvni oʻqib
qoldim. Oʻzimga o‘zim savol berdim, mana shu bannerni oʻz peshtaxtasiga osib
qoʻygan “oʻzbek”lar nahotki “Samarqandcha osh” yoki “Samarqand oshi” deb yozish
darajasida ham bilimga ega emaslar. Bu ham yetmaganidek, ular “Samarqand osh”
bitigi tagiga, “вкусный” degan ruscha soʻzni ham yozib qoʻyishgan. Bu ikki
tilda aralash-quralash, uzuq-yuluq yozilgan reklama banneri barchaning gʻashini
keltirayapti-yu, bunga tamaddixona xodimlari beparvo. Balki, hozir maqolani
oʻqiyotganlar, “Ha, endi, hamma ham tilshunos emas-ku! Qoʻying, tanqid
qilavermang!”, degan fikrni hayolidan oʻtkazar. Lekin men bunga javoban, aslida
bu reklama peshtaxtasidagi xatolikni toʻgʻrilash uchun tilshunos boʻlish shart
emas, shunchaki hafsalali boʻlishning oʻzi kifoya qiladi, degim keladi.
Doʻkonda non xarid
qilayotganimda ikki nafar qiz qoʻlimga reklama varaqasini uzatishdi. Chiroyli
qilib, did bilan dizayn qilingan bu kichik qogʻoz koʻzni quvontiradi-yu
beixtiyor, unda nima yozilganini oʻqishga tushdim. Oʻnlab imlo xatosi bilan
bitilganlardan shuni angladimki, qoʻlimdagi qog‘oz yangi oʻquv markazi tashkil
etilganidan darak berayapti. Unda bir necha xil tillar oʻrganish uchun yangi
guruhlarga oʻquvchilar taklif etilgan. Oʻzimga oʻzim savol beraman, oʻzi
savodsiz ustozlar va e’tiborsiz rahbariyat faoliyat olib borayotgan ushbu
markaz oʻquvchiga nimani oʻrgatar ekan? Bu xulosaga, birgina men emas, balki
boshqalarning ham kelishi tabiiy.
Biror muassasa,
tashkilotga borarkanman, u yerdagi mijozlar uchun eslatma, yoʻriqnomalarni
oʻqib qolaman. Aksariyat tashkilotlarda oʻzbek tilidagi “Q”, “Oʻ” va “H”
harflari mutlaqo ifodalanmagan holda yozilgan matnlarga koʻzim tushadi. Goʻyo
oʻzbek tilida bu uch harf umuman yoʻqdek, “Yoʻriqnoma” oʻrniga “Yo‘riknoma”,
“Haqida”ning oʻrniga esa, “Xakida”, “Boʻladi” soʻzi esa “Buladi” kabi
koʻrsatiladi. Natijada matnni zo‘rg‘a tushunib olasan, kishi.
Har birimiz koʻchaga
otlanar ekanmiz, ust-boshimizning tozaligi, zamonga xosmi, boʻyinbogʻimiz bilan
koʻylagimiz, sumkamiz bilan oyoq kiyimimizning rangi toʻgʻri keladimi, shular
haqida obdan bosh qotiramiz. Agar har birimiz bilim – saviyamiz, ruhiy
goʻzalligimiz haqida ham shu qadar jon kuydirganimizda edi, mana bu kabi
tilimizga boʻlgan hurmatsizliklarga beeʼtibor qaramagan boʻlardik. Yoki chet
tillarini oʻrganishga shosha-pisha kirishmasdan, avvalo, oʻz ona tilimizning
qoidalarini mukammal oʻrganardik. Axir imlo qoidalariga amal qilmay fikrimizni
yozma bayon qilishimiz, bizning bilimsizligimizning ifodasi emasmi? Menimcha,
oʻzini hurmat qilgan inson bu kabi xatoliklardan oʻzini asrashga urinadi.
Kuni kecha mamlakatimizda oʻtkazilgan nufuzli kinofestivalning yopilish marosimida chet ellik ijodkorlardan biri oʻzbek sahnasida mehmonlarga qarata, oʻzbek tilida tashakkur izhor etib, “Katta rahmat”, deganida qalbim bir toʻlqinlandi. Boshqa millat vakilining zabonidan ona tilimizga xos iboraning yangrashi, ko‘nglimda iftixor tuygʻusini uygʻotdi. Beixtiyor ulugʻ bobolarimizning tilimiz rivoji yoʻlidagi jonkuyarliklarini esga oldim.
Xulosa oʻrnida aytish
mumkinki, eng katta xiyonat eʼtiqodga boʻlgan xiyonat sanaladi. Eʼtiqodimizning
uzviy bir jihati ham tilimizga boʻlgan eʼtiborimiz bilandir. Bu haqiqatni
tushungan holda har birimiz ona tilimizning boyligini, unga boʻlgan hurmatimiz
va muhabbatimizni, tilimizni dunyoga tarannum etish bilan koʻrsatishimiz
kerak. Ana shundagina biz boshqa millatlar oldida qadr topamiz.
Shahriyor MANSUROV
O‘zbekiston
Respublikasi Qurilish vaziri maslahatchisi