- Bosh sahifa
- Maqolalar
- Tizimli ishlarning uzviy davomi
Tizimli ishlarning uzviy davomi
“O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan
o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish
haqida”gi qonun loyihasining umumxalq muhokamasiga qo‘yilishi Yangi
O‘zbekistonda davlat tilini rivojlantirish borasida sobitqadamlik bilan amalga
oshirilayotgan tizimli ishlarning uzviy davomidir.
Ushbu qonun loyihasi
jamoatchilik tomonidan necha yillardan beri kutilayotgan edi. Shuning uchun u
katta qiziqish va xayrixohlik bilan qarshi olindi, regulation.gov.uz portalida loyiha
bilan ko‘z ochib yumguncha qariyb yigirma bir ming kishi tanishib chiqdi. Yetti
yuzga yaqin fuqaro o‘z fikr-mulohazalari va takliflarini bildirishga ulgurdi.
Qizg‘in davom etayotgan ushbu
jarayon, o‘zbek tili o‘zining qadimiy va boy tarixida hech qachon davlat va
jamiyatning bugungidek yuksak eʼzoz-eʼtibori va g‘amxo‘rligiga sazovor
bo‘lmagan edi, deb alohida taʼkidlagan tilshunoslar, milliy va xalqaro
ekspertlarning fikri naqadar to‘g‘ri ekanligining dalilidir.
Bu O‘zbekistonda amalga
oshirilayotgan keng ko‘lamli va dadil demokratik islohotlarning yuksak
samaralaridandir. Bu – katta fidoyilik va jasorat talab etadigan siyosiy
xohish-irodaning amaldagi yana bir yorqin ifodasidir. Zero, shunday qatʼiy
siyosiy iroda, matonat yetishmagani uchun ham davlat tilini bugungidek
barcha darajada qatʼiyat bilan joriy etish, lotin yozuviga asoslangan o‘zbek
alifbosiga to‘la o‘tish masalasi o‘ttiz yildan beri ortga surilib
kelayotgan edi. Vazirlar Mahkamasi tomonidan bu borada yo‘l haritasi tasdiqlandi.
Endi yangi alifboning joriy etilish muddati aniq - 2023-yil. Yangi alifboni
yanada takomillashtirish borasida boshlangan xayrli ishlar esa o‘tish
jarayonining sifat va salmog‘ini yanada oshiradi.
Nomi qayd etilgan qonun
loyihasining qabul qilinishi “lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga to‘la
o‘tamizmi yo yana kirilchaga qaytamizmi” qabilidagi ikkilanishu
shubha-gumonlarga butunlay barham beradi. Mustamlaka zamonining yana bir
unsuridan xolos bo‘lish uchun keng imkoniyat yaratadi.
Taklif etilayotgan lotin
yozuviga asoslangan 28 harf va bitta harflar birikmasidan iborat o‘zbek
alifbosi borasidagi baxs-munozaralar asosan yangicha shakldagi to‘rt
harf va bitta harflar birikmasi borasida kechmoqdaki, bu ham tabiiy. Bular
– g‘ ↔ g‘ ➡ ḡ, o‘ ↔o‘ ➡ō, sh ↔ sh ➡ ş, ch ↔ch ➡ ç harflari va ng ➡ ng harflar birikmasi.
Ushbu to‘rtala harfning yangi
shakli (ḡ, ō, ş, ç) o‘zbek tilining o‘ziga xos xususiyatlari, xalqaro tajriba,
jumladan turkiy tilli xalqlar tajribasidan, shuningdek, kompyuter texnikasi
talablari va imkoniyatlaridan kelib chiqib, chuqur o‘ylab taklif etilgani
seziladi. Buning uchun davlat tilini joriy etish uchun masʼul tashkilotchilar
va tilshunoslarimizdan minnatdormiz. Ayni paytda, ikki harfdan iborat Ng
birikmasi yozishda, ayniqsa, kompyuterda terishda har qanday kishini
chalg‘itadi. Aslini olganda, alifboni takomillashtirishdan maqsad yozishni va
o‘qishni qiyinlashtiradigan ana shunday birikmalardan (g‘, o‘, sh, ch) voz
kechish-ku. Shunday ekan, Ng birkimasiga hojat yo‘q deb o‘ylayman. Uni boshqa
harflar singari odatdagi tartibda qo‘llash qulay bo‘ladi.
Ushbu qonunning qabul
qilinishi o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzini, qo‘llanish va
istifoda etilish ko‘lami hamda imkoniyatlarining yuksalishiga, aholi umumiy
savodxonlik darajasining yanada oshishiga xizmat qiladi.
Qulman OCHIL,
jurnalist