- Bosh sahifa
- Maqolalar
- ISTE’MOLCHILAR KO‘NGLIDAGI ISH
ISTE’MOLCHILAR KO‘NGLIDAGI ISH
O‘zbekiston
Respublikasining “Reklama to‘g‘risida”gi Qonuni yangi tahrirda bugundan kuchga
kirdi.
Ko‘chalarda
turli shakl-shamoyildagi, tartibli-tartibsiz tashqi yozuv, reklama,
do‘konlarning peshlavhasiga ko‘zimiz tushadi. Reklama materiallari
joylashtirilmagan televideniye, radio, bosma nashrlar, ijtimoiy tarmoqlar ham
yo‘q, hisob. Xo‘sh, reklama nima uchun kerak? Nima uchun bugungi kunda
reklamalar pala-partish joylashtirilganiga ko‘p guvoh bo‘lyapmiz?
Tarqatilayotgan reklamalarning barchasi talabga javob beradimi?
Reklama —
tovarlarning sifati, ularni sotib olishdan ko‘riladigan naf haqidagi axborot;
bevosita yoki bilvosita foyda (daromad) olish maqsadida yuridik va jismoniy
shaxslar yoki mahsulot to‘g‘risida tarqatiladigan maxsus axborotdir.
Ishbilarmon va tadbirkorlar reklamaga alohida ahamiyat qaratishadi. Va bu
orqali mahsuloti haqida kengroq ommaga maʼlumot yetkazish hamda ko‘proq daromad
olishga intiladi. Lekin reklama tarqatishning ham qonun-qoidalari, meʼyorlari
borligi haqida baʼzan unutib qo‘yamiz.
Reklamalar
O‘zbekiston Respublikasining “Reklama to‘g‘risida”gi Qonuni va 10 ga yaqin
boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Bugungacha amalda
bo‘lgan 30 ta moddadan iborat Qonun
1998-yil 25-dekabrda qabul qilingan bo‘lib, 16 marotaba o‘zgartirish va
qo‘shimchalar kiritilgan.
“Reklama
to‘g‘risida”gi qonunda umumiy tusga ega bo‘lgan va ishlamaydigan normalar
mavjud bo‘lib, ular reklama faoliyati bilan bog‘liq munosabatlarni to‘liq
qamrab olmagan edi. Shuningdek, reklama faoliyatiga qo‘yiladigan talablarning
yetarli emasligi, davlat va nodavlat tashkilotlarining reklama sohasidagi
vakolatlari aniq belgilanmagani va qator noaniq meʼyorlar huquqni qo‘llash
amaliyotida ko‘plab huquqbuzarliklar sodir etilishiga sabab bo‘layotgan edi.
Keyingi
yillarda butun dunyoda bo‘lgani kabi respublikamizda ham zamonaviy
texnologiyalar, yangi va kreativ reklama va marketing usullari, reklama
axborotini tarqatish va usullarining o‘zgacha, yaʼni qonun bilan tartibga solib
bo‘lmaydigan yo‘llari ortib bormoqda.
Tabiiyki,
u ancha eskirgan, tegishli tuzatishlar kiritish vaqti kelgan edi. Shu munosabat
bilan sohada munosabatlarni tartibga solish, shu jumladan isteʼmolchilarni
noto‘g‘ri reklamadan himoya qilish, reklama bozori ishtirokchilari uchun qulay
shart-sharoitlar yaratish maqsadida Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi
huzuridagi Isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish agentligi tomonidan “Reklama
to‘g‘risida”gi Qonunning yangi loyihasi ishlab chiqildi.
Joriy yil
7-iyunda O‘zbekiston Respublikasining “Reklama to‘g‘risida”gi Qonuni yangi
tahrirda qabul qilindi. Unda reklamani tayyorlash, joylashtirish va tarqatish
sohasida bir qator talablar belgilandi. Qonun 8 ta bob va 53 ta moddadan
iborat.
Qonun
loyihasini ishlab chiqishda 30 ga yaqin xorijiy davlat qonunlari, xalqaro
hujjatlar va boshqa ilmiy nashrlar tahlil qilindi. Ushbu qonunning muhim
jihatlaridan biri shundan iboratki, unga reklama tarqatish tiliga oid meʼyorlar
kiritildi.
Shu
paytga qadar amaldagi qonunimizda reklama tiliga bo‘lgan talab mavjud emasdi.
Yaʼni reklama uni beruvchining xohishiga ko‘ra istalgan tilda berilishi mumkin
edi. Endilikda reklamani dastlab davlat tilida berish qatʼiy belgilandi va
reklama beruvchining ixtiyoriga ko‘ra boshqa tillarda ham aynan qaytarilishi
mumkin bo‘ldi.
Masalan,
yangi tahrirdagi “Reklama to‘g‘risida”gi qonunning “Reklama tili” haqidagi
6-moddasida O‘zbekiston Respublikasi hududida reklama O‘zbekiston
Respublikasining davlat tilida tarqatilishi, reklama mazmunining tarjimasi
boshqa tillarda takror berilishi mumkinligi, bunda asosiy maʼnosi buzib
ko‘rsatilmasligi, boshqa tillardagi tarjimasi matni harfining o‘lchami davlat
tilidagi matn harfining o‘lchamidan kichik bo‘lishi kerakligi va boshqa shu
kabi qator meʼyorlar belgilandi.
Bundan
tashqari, yangi tahrirda qabul qilingan qonun normalarini qo‘llashda
noaniqliklarga olib kelgan ayrim tushunchalarga aniqlik kiritildi va yangi
tushunchalar bilan to‘ldirildi. Yana bir eʼtiborli tomoni shundaki, qonunchilik
va huquqni qo‘llash amaliyoti hamda xorijiy tajribadan kelib chiqqan holda
reklamaga qo‘yilgan talablar kuchaytirildi va yangi normalar kiritildi.
Xususan,
maktab darsligi va daftarlarida reklama joylashtirish, reklamada narxlarni
xorijiy valyutada ko‘rsatish, axloq va maʼnaviyatning umum eʼtirof etilgan
normalariga zid keluvchi shakl, ibora va obrazlardan foydalanish, tovar (ish,
xizmat)ning asosiy xususiyatlari to‘g‘risidagi maʼlumotlarni isteʼmolchidan
yashirish, axborot mahsulotining yoshga oid tasnifini ko‘rsatmasdan reklama
qilish kabilar taqiqlanmoqda.
Bugundan
isteʼmolchilar kutgan yana bir muhim tartib qonuniy kuchga ega bo‘ldi. Yaʼni,
isteʼmolchilar hayoti, sog‘lig‘i va xavfsizligi bilan bog‘liq mahsulotlar (dori
vositalari, biologik faol ozuqaviy qo‘shimchalar, energetik ichimliklar, xalq
tabobati mahsulotlari, tamaki, chilim, alkogol mahsulotlari, pirotexnika
vositalari, qurol-yarog‘) reklamasiga qo‘yiladigan talablar takomillashtirildi.
Bu
jihatlar oziq-ovqat mahsulotlari zararsiz va inson salomatligi uchun foydali
ekanligi to‘g‘risida taʼkidlash taqiqlangani, qimmatli qog‘ozlar, moliyaviy va
aholining pul mablag‘larini jalb qilish bilan bog‘liq xizmatlarni reklama
qilish tartibga solingani, voyaga yetmaganlarni reklamadan, xususan uning
salbiy taʼsiridan himoya qilish va reklamada voyaga yetmaganlar ishtirokini
cheklovchi yangi normalar kiritilganida aks etadi.
Endi
voyaga yetmaganlarni xavfli vaziyatlarda ko‘rsatish, reklama qilinayotgan
mahsulotga ega bo‘lmaslik tengdoshlari va jamoatchilik orasida kamsitilishiga
olib kelishi haqida tasavvurni shakllantirish, kundalik ovqatlanishlar sonini
ko‘paytirishni yoki asosiy oziq-ovqatlarni yengil oziq-ovqatlar, qandolat
mahsulotlari va boshqalar bilan almashtirishni rag‘batlantiruvchi reklamalarga
yo‘l qo‘yilmaydi.
Shu
munosabat bilan, ayrim holatlarda, xususan taqiqlangan (tamaki, alkogol,
giyohvand, narkotik, pornografik, qurol) mahsulotni reklama qilganlik, noto‘g‘ri
reklama berganlik, dori, energetik ichimlik reklamasiga qo‘yilgan talablarni
buzganlik uchun yuridik shaxslarga moliyaviy sanksiya qo‘llash belgilandi.
Albatta,
har bir reklama qanday yo‘nalishda bo‘lishidan qatʼi nazar “Reklama
to‘g‘risida”gi Qonun talablariga javob berishi shart. Reklamalar inson hayoti,
sog‘ligiga xavf solmasligi zarur.
Bozor
iqtisodiyoti sharoitida reklama xizmatlarining ahamiyati kuchayib, muomala
(mehnat mahsulotlarini oldi-sotdi vositasida ayirboshlash) xarajatida reklama
xarajatlarining xissasi ortib bormoqda. Shu o‘rinda taʼkidlar edikki,
tarqatilayotgan reklamalar “Reklama to‘g‘risida”gi Qonun va normativ-huquqiy
hujjatlar talablariga mos bo‘lishi ham tadbirkorga, ham isteʼmolchiga foydali
bo‘ladi.
Go‘zal QODIROVA,
Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi raisining
maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish, davlat tili to‘g‘risidagi
qonun hujjatlariga rioya etilishini taʼminlash masalalari bo‘yicha
maslahatchisi