Til savodxonligi oiladan boshlanadi

Til — millat ko‘zgusi

    Tilning taraqqiyoti jamiyat, millat taraqqiyoti bilan uzviy bog‘liq. Davlat tili maqomi esa uning har tomonlama rivojlanishi, taraqqiy etishiga imkon yaratadi. O‘zbek tilining istiqlol davri taraqqiyoti buning yorqin misoli bo‘la oladi. Bunday istiqbolli rivojlanish islohotlar, o‘zgarishlar, takomillashuvlar tilimizning leksikasida o‘z aksini topmoqda. Olib borilayotgan ijtimoiy-siyosiy, moddiy-madaniy, ma’naviy-ma’rifiy islohotlar o‘zbek tilimizning rivoji va taraqqiyoti uchun hal qiluvchi omillardan biri bo‘lib xizmat qilmoqda.

Mana, o‘zbek tilining davlat tili sifatida e’tirof etilganiga ham 33 yil to‘lmoqda. O‘tgan davr mobaynida tilimizning nufuzi va mavqei oshdi, ijtimoiy vazifasi va qo‘llanish doirasi kengaydi. Ish yuritish o‘zbek tilida olib borilmoqda.

Istiqlol sharofati bilan o‘zbek tilida qator asarlar yaratilmoqda. Oliy ta’lim muassasalari va umumta’lim maktablarida barcha yo‘nalishlar hamda sohalar bo‘yicha yangi darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar nashr qilindi. Ayniqsa, o‘zbek tilshunosligi sohasida yuzlab, balki minglab ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilib, mazkur soha bo‘yicha o‘zining yechimini kutayotgan ayrim nazariy muammolar o‘rganildi. Turli yo‘nalishlarda ilmiy, ilmiy-ommabop maqolalar hamda nomzodlik (PhD) va doktorlik (Dc) dissertatsiyalari himoya qilindi.

2006-2008-yillarda nashr qilingan 80000 dan ortiq so‘zdan iborat “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” 2020-yilda Vazirlar Mahkamasining Ma’naviyat va davlat tilini rivojlantirish Departamenti tashabbusi bilan to‘ldirilgan holda yangidan chop etilib, mamlakatimizdagi vizirlik, agentliklar, qo‘mitalar, idoralar, tashkilotlar, mahalliy hokimliklarga beg‘araz taqdim etildi. Shuningdek, professor E.Begmatovning 15000 dan ortiq ismni o‘z ichiga qamrab olgan “O‘zbek ismlari” lug‘ati nashrdan chiqdi. Mazkur lug‘at hajmi jihatdan O‘rta Osiyo davlatlari o‘rtasida ham hech bir mamlakatnikidan kam bo‘lmagan.

Keyingi besh yil ichida milliy tilimizning istiqboli, ertangi kuni bo‘yicha Hukumatimiz rahbari tomonidan qabul qilingan qator qonun, qaror, farmon va boshqa rasmiy hujjatlar bu boradagi ishlarning yanada jadallashuvida muhim omil bo‘lyapti. Ayniqsa, vazirliklar, idoralar, tashkilotlar va hokimliklar rahbarlarining ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish, davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash masalalari bo‘yicha maslahatchi lavozimlarining ta’sis qilinishi mazkur sohaga oid ishlarni izchillik bilan davom ettirishga imkon yaratdi.

Maslahatchilar tomonidan joylarda davlat tilida ish yuritish, hujjatlar aylanmalari, muhrlar, rasmiy ish qog‘ozlari, geografik ob’ektlarining nomlari, tashqi va ichki yozuvlar, davlat tiliga oid targ‘ibot-tashviqot ishlari, televideniyedagi chiqishlar, ilmiy va ommabop maqolalar tayyorlash, radiodagi eshittirishlar, boshqarmalar, idoralar, tashkilotlar, korxonalar bilan hamkorliklarning yo‘lga qo‘yilishi ayni muddao bo‘ldi.

Birgina Xorazm viloyati misolida 2021-2022-yillarda amalga oshirilgan ishlar haqida aytadigan bo‘lsak, viloyat hokimligi huzuridagi “Geografik ob’ektlarni nomlash va qayta nomlash masalalari” bo‘yicha komissiyasi tomonidan 11 ta tuman, 2 ta shahar, 50 ta shaharcha, 599 ta qishloq, 585 ta aholi punktlari, 529 ta mahalla, 11772 ta ko‘cha, 3 ta daha, 13 ta istirohat bog‘i, 2 ta maydon, 562 ta qabristonlar nomlariga Respublika ekspert xulosalari olinib, ularning barchasi davlat reyestri bazasiga kiritildi.

“Davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash masalalari” bo‘yicha komissiyasi tomonidan esa, viloyatdagi barcha idoralar, tashkilotlar, boshqarmalarda davlat tilida ish yuritish, hujjatlar aylanmalari, muhrlar, shtamplar, rasmiy blankalar va boshqa rasmiy hujjatlarning “Davlat tili to‘g‘risida”gi qonun hujjatlariga muvofiq olib borilishi doimiy nazoratga olingan.

“Tashqi reklama va ularni tartibga solish masalalari” bo‘yicha komissiya tomonidan viloyatdagi deyarli barcha tashqi yozuvlar, reklamalar, peshlavhalar va boshqa axborot matnlarining ahvoli muntazam o‘rganib turilibdi. Komissiya jami 1000 dan ortiq o‘zgartirilishi lozim bo‘lgan tashqi yozuvlar aniqlagan bo‘lsa, shulardan 151 ta peshlavha, 226 ta reklama, 107 ta boshqa axborot matnlari ajnabiy tilda yozilgan. Shuningdek, 91 ta peshlavha, 164 ta reklama, 117 boshqa axborot matnlarida xatoliklar topildi. Olib borilgan tushuntirish ishlari natijasida jami 851 ta tashqi yozuvlarni o‘zbek tilida va xatosiz yozilishiga erishildi.

Yosh niholni qayoqqa egsang egilganidek, til bo‘yicha savodxonlikni ham aslida oiladan, bolalar bog‘chasi, keyin esa maktabdan boshlash kerak. Davlatimiz rahbari joriy yilning 8 oktyabr kuni Sirdaryo viloyatiga tashrifi chog‘ida bugungi kunda Prezident Administratsiyasi tomonidan ishchi guruhi tuzilib, Xalq ta’limi vazirligi tizimida ilg‘or xorijiy mamlakatlarning tajribasini o‘rgangan holda, boshlang‘ich sinflar uchun darsliklarning yangidan chop etilayotgani ta’kidladi. Bu ham mamlakatimizda ta’lim tizimiga, ayniqsa, o‘sib kelayotgan yosh avlodning savodxonligi, tarbiyasi, bilimi uchun bo‘lgan munosabatning oliy namunasidir.

Ayni damlarda butun mamlakatimiz bo‘ylab, jumladan, vazirliklar, agentliklar, qo‘mitalar, viloyatlardagi barcha idoralar, tashkilotlar, korxonalar, tumanlar va shaharlar hokimliklarida 21-oktabr — O‘zbek tili bayrami kuni munosabati bilan o‘tkazilayotgan tadbirlar ko‘lamining kengligidan bu yilgi bayramning har yilgidan ham boshqacha bo‘lishi ayon bo‘lmoqda. Bu esa Yangi O‘zbekistonning ertangi kuni uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilishi aniq. Zero, til mamlakat taraqqiyoti va kelajagini belgilovchi asosiy omildir.

Ravshan XUDOYBERGANOV, Xorazm viloyati hokimining 

ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish,

davlat tili to‘g‘risidagi  qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash masalalari bo‘yicha maslahatchisi