SO‘Z MULKINING SULTONI (Hazrat Mir Alisher Navoiyga ehtirom)

Alisher Navoiy (1441-y 9-fevral – 1503-y 3-yanvar) – ulugʻ oʻzbek va barcha turkiy xalqlarning shoiri, mutafakkir va davlat arbobi boʻlgan. G‘arbda chig‘atoy adabiyotining buyuk vakili deb qaraladi, sharqda “nizomi millati va din” (din va millatning nizomi) unvoni bilan ulugʻlanadi. Zamondoshlari u haqida koʻpincha “Nizomiddin Mir Alisher” deb yozadilar. “Nizomiddin”- din-diyonat nizomi degani boʻlib, donishmand mansab egalariga beriladigan sifat, “mir” - amir demakdir.

Uning otasi Gʻiyosiddin Muhammad temuriylar saroyining amaldorlaridan, xonadonning ishonchli kishilaridan edi. Onasi amirzoda Shayx Abusaid Changning qizi boʻlgan, ismi maʼlum emas. Hazrat Mir Alisher Navoiy, Ali Yazdiy nazariga tushgan, Mavlono Lutfiy yosh shoir isteʼdodiga yuqori baho bergan, Kamol Turbatiy eʼtirofini qozongan, Sayyid Hasan, Pahlavon Muhammad kabi ustozlardan taʼlim olgan, Abdurahmon Jomiy bilan ijodiy hamkorlikda boʻlgan buyuk iste’dod egasi hamdir qozongan Husayn Boyqaro Xuroson taxtiga oʻtirgach (1469-y), Navoiy hayoti va ijodida yangi bosqich boshlanadi, muhrdorlik (1469-y) mansabiga, vazirlik (1472-y) va Astrobod hokimligiga (1487-y) tayinlanadi. 1480–1500-yillar mobaynida oʻz mablagʻlari hisobidan bir necha madrasa, 40 rabot (safardagi yoʻlovchilar toʻxtab oʻtish joyi), 17 masjid, 10 xonaqoh, 9 hammom, 9 koʻprik, 20 ta hovuz qurdiradi. Husayn Boyqaro Alisher Navoiyga “Muqarrabi Hazrati Sultoniy” (“Sulton hazratlarining eng yaqin kishisi”) degan unvonni beradi. Unga koʻra Navoiy davlatning barcha ishlariga aralasha olgan. Alisher Navoiy 1469-1472-yillarda muhrdor, 1472-1476-yillarda vazir boʻlib ishlagan. 1487-1488-yillarda Astrobodga hokimlik qildi. Alisher Navoiy tarjimai holi oʻz davrida Xondamir, Vosifiy, Husayn Boyqaro, Bobur kabi tarixchi va davlat arboblarining asarlarida aks etgan. Alisher Navoiy ijodining yuksak choʻqqisi “Xamsa” asari (1483-85-y)dir, shoir birinchilardan boʻlib, turkiy tilda toʻliq Xamsa yaratdi va turkiy tilda shunday koʻlamdor asar yozish mumkinligini isbotlab bergan. “Xamsa” tarkibiga “Hayrat-ul Abror”, “Farxod va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Sabbai Sayyor”, “Saddi Iskandariy” kabi dostonlar kiradi. O‘z.FA SH.I qoʻlyozmalar fondida XV-XX asrlarda koʻchirilgan 166 qoʻlyozma saqlanadi. Ulardan 84 tasida beshlikning hamma dostonlari berilgan. Navoiyning tasavvufiy qarashlari deyarli barcha asarlarining ruhiga singigan boʻlsada, maxsus “Lison ut-tayr” dostonida (1499-y), “Nasoyim ul-Muhabbat”da (1495-96), “Tarixi Anbiyo Hukamo” (1485-y), “Arbain” singari asarlarida aks etgan. Navoiy merosining salmoqli qismi nasriy asarlardan iborat. Ular ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-taʼlimiy va ilmiy-falsafiy yoʻnalishdadir. Toshkent xalq kutubxonasi 1870-yilda tashkil etilgan. Ushbu kutubxonaga 1948-yilda Alisher Navoiy nomi berilgan. 2002-yil 20-fevralda esa Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy Kutubxonasi sifatida qayta tashkil etildi.

Ushbu hujjat Buxoro viloyat davlat arxivining fond-1456, roʻyxat-1, 1313-raqamli yigʻmajildda saqlanmoqda.

“O‘zarxiv” agentligi Axborot xizmati