- Bosh sahifa
- Yangiliklar
- “O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi qonun loyihasi yuzasidan
“O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi qonun loyihasi yuzasidan
O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish
va til siyosatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2020-yil 20-oktyabrdagi
PF-6084-son Farmoni ijrosini taʼminlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2021-yil
10-fevral kuni 61-son qarori bilan tasdiqlangan “yo‘l xaritasi”ning 1-bandiga
muvofiq, tilshunos olimlaridan iborat tarkibda tuzilgan ishchi guruh tomonidan
O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy
etish to‘g‘risida”gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi qonun loyihasi
ishlab chiqildi.
Qonun loyihasi, avvalambor, tilimizning zamonaviy
texnologiyalar bilan integratsiyalashuvi uchun qulaylik yaratish nuqtayi
nazardan shakliy o‘zgarishlarni nazarda tutmoqda.
Qonun loyihasi bilan milliy alifbodagi ayrim murakkab
harflarning ifodasida o‘zgarish taklif etilmoqda.
1995-yilgi alifbo |
Taklif
etilayotgan loyiha |
||
O‘ |
o‘ |
Ō |
ō |
G‘ |
g‘ |
Ḡ |
ḡ |
Sh |
sh |
Ş |
ş |
Ch |
ch |
Ç |
ç |
Amaldagi O‘ yoki G‘
harflarini yozish uchun kompyuter klaviaturasida 6 ta (avval O yoki G, keyin:
alt 0145) tugma bosiladi.
Turkiy tilli oilaga mansub
o‘zbek tilida bitta tovushni anglatuvchi Sh va ch harflari uchun ikkita harf
belgilangan. Bu hech bir turkiy davlatlar amaliyotida yo‘q. Xalqimiz tarixda
foydalangan arab, lotin, kirill yozuvlari ham “bir tovushga – bir harf” tamoyiliga
asoslangan.
Natijada, birinchidan, alifbodagi ushbu harflar
sababli kattaroq hajmdagi matnni o‘qish va yozish qiyinligicha qolmoqda. Bu o‘z
navbatida, mamlakatimizda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosining
ommalashishiga salbiy taʼsir qilmoqda;
ikkinchidan, lotin yozuvida o‘qigan
yoshlar orasida savodsizlik kuchayib, yozma nutqda soddaroq belgi (“o‘” ning
o‘rniga “6”, “ch” ning o‘rniga “4”, “sh” ning o‘rniga “w”) dan foydalanish avj
olgan;
uchinchidan, milliy alifbodagi
murakkabliklar tufayli ko‘pchilik bitiruvchi yoshlar mehnat faoliyatlarini
kirill alifbosida davom ettirishga majbur bo‘lmoqda;
to‘rtinchidan, alifbodagi murakkab harflar
tufayli o‘zbek tilini “raqamlashtirish”, internet tiliga aylantirish imkoni
bo‘lmayapti va h.k.
Lotin yozuviga asoslangan
o‘zbek alifbosiga to‘liq o‘tish vazifasi belgilangani, milliy alifbomizni
qulaylashtirib, maksimal darajada soddalashtirish ehtiyojini yaratdi.
Buni Davlatimiz rahbari ham
bir necha bor o‘z nutqida qayd etgan:
“... yangi darsliklar, qiyosiy va turli sohalarga oid lug‘atlar, ish
yuritish va so‘zlashuv qo‘llanmalari nashr etish, lotin yozuviga asoslangan
o‘zbek alifbosini takomillashtirish, bu tizimga to‘liq o‘tish bo‘yicha hali
ko‘p ish qilishimiz kerak.”
(Prezident Shavkat
Mirziyoyevning o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganining o‘ttiz yilligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqidan (21.10.2019-y.)
Shuningdek, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va
mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5850-son Farmoni
(21.10.2019-y.)ning 3-bandi 5-xatboshi (“O‘zbek tilining yozma nutqi meʼyor va
qoidalarini ishlab chiqish bo‘yicha hamda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek
alifbosini to‘liq joriy etish borasidagi ishlarni jadallashtirish;”)
hamda “Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til
siyosatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6084-son
Farmoni (20.10.2020-y.) 2-ilovasi 4-bandi
(“Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini, imlo qoidalarini yanada
takomillashtirish va yangi yozuvga to‘liq o‘tishni taʼminlash”)da bu vazifa
aniq belgilab berilgan.
Alifbodagi 4 ta harf
o‘zgarishi o‘quvchi yoshlarning savodi darajasiga salbiy taʼsir qilmaydi. Chunki:
birinchidan, ayni paytda Milliy o‘quv
dasturini ishlab chiqish harakatlari boshlangan. Juda ko‘p darslik va
qo‘llanmalar (shundoq ham) yangidan tayyorlanadi va chop etiladi;
ikkinchidan, darsliklar foydalanish
muddati tugab, yangilari chop etilguncha amalda bo‘ladi (darsliklarining
foydalanish muddati o‘rtacha 3 yil. Demak, 2023-yildan o‘quvchilar to‘liq yangilangan alifboda savod chiqaradi. Bu esa
mamlakatda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga to‘liq o‘tish muddatiga
mos keladi.)
Aksincha, alifbodagi shakliy
o‘zgarishlar o‘quvchilarning savodiga ijobiy taʼsir qiladi. Chunki:
birinchidan, zamonaviy gadjetlar
klaviaturalarida o‘zbek tilining barcha harflari bo‘ladi;
ikkinchidan, davlat tilining
raqamlashuvi tezlashib, internet tarmog‘ida taʼlim portallari soni ortadi;
uchinchidan, transliteratsiya dasturlari
tufayli kirill alifbosidagi adabiyotlarni milliy alifboga tezkor va xatosiz
o‘girish va o‘qish imkoni paydo bo‘ladi;
to‘rtinchidan, katta avlodga mansub
fuqarolarning lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosi imlosini o‘zlashtirishi
tezlashadi, bu esa xalqimizning yagona yozuv atrofida jipslashuviga olib
keladi;
beshinchidan, ona tilimiz tabiatiga mos,
yurtimizdagi va xorijdagi millatdoshlarimizni yagona yozuv atrofida
birlashtiradigan alifboga ega bo‘lamiz va h.k.
OAV, fuqarolik hujjatlari,
yo‘l ko‘rsatkichlar, peshlavhalar, ish yurituv hujjatlari kabilar Hukumatning
2021-yil 10-fevraldagi 61-son qaroriga muvofiq, sohaviy reja va dasturlar
asosida bosqichma-bosqich 2023-yil 1-yanvargacha to‘liq lotin yozuviga
asoslangan o‘zbek alifbosiga o‘tkaziladi.
Eng muhim jihati, Vazirlar
Mahkamasining yuqoridagi qarori 4-bandida lotin yozuviga asoslangan o‘zbek
alifbosini joriy etish bilan bog‘liq masalalar vazirlik, idora va tashkilotlar
tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan ajratilgan, shuningdek,
byudjetdan tashqari mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilishi belgilangan.
Yaʼni, alifboga shakliy
o‘zgarishlar kirgan taqdirda darslik va qo‘llanmalar ijrochilar tomonidan har
yili shakllantiriladigan reja asosida navbati bilan nashr etiladi.
Axborot kutubxona
markazlarida amaldagi adabiyotlar alifbodagi shakliy o‘zgarish tufayli
foydalanishdan chiqarilmaydi (shu kunga qadar kutubxonalarda turgan kirill
yozuvidagi adabiyotlar singari). Aksincha, yangi chop etilayotgan adabiyotlar
bilan bosqichma-bosqich boyitib boriladi.
O‘zgarishlar beradigan
qulaylik tufayli bir yozuvdan boshqa yozuvga o‘giradigan transliteratsiya
dasturlari kirill alifbosida chop etilgan adabiyotlarni bosqichma-bosqich lotin
yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosidagi elektron ko‘rinishlarini yaratish
imkonini beradi, kutubxonalarning elektron fondi kengayishini taʼminlaydi.
Fuqarolikni tasdiqlovchi
guvohnomalar, ID-kartalar, yashash guvohnomalarini takomillashtirilgan lotin yozuviga
asoslangan o‘zbek alifbosida bo‘lishi ham xuddi o‘quv adabiyotlari singari o‘z
navbati bilan bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.
Yuqoridagilardan
ko‘rinib turibdiki, alifbodagi o‘zgarishlar ayrim harflarning shakliy ifodasini
qulaylashtirishni ko‘zda tutib, avvalo, tilimizni axborot kommunikatsiya
texnologiyalari bilan uyg‘unlashuvini taʼminlaydi, shu bilan birga,
navbatma-navbat bajariladigan tadbirlar orqali ijroga qaratiladi.
O‘zbekiston Respublikasining
“Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi
Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi qonun loyihasi 2021-yil 31-martga
qadar normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portali
(regulation.gov.uz)da turadi.
Loyiha yuzasidan tilimiz rivojiga befarq bo‘lmagan har bir fuqaro o‘z fikr va mulohazalarini bildirishi mumkin.