- Bosh sahifa
- Yangiliklar
- Standartlar atamalari izohli lug‘ati - rasmiy saytda
Standartlar atamalari izohli lug‘ati - rasmiy saytda
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 20-oktabrdagi
“Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6084-son Farmoni ijrosini
taʼminlash maqsadida Agentlik Bosh direktorining 99-son buyrug‘i qabul qilindi.
Buyruq bilan davlat tilida yaratilgan dasturiy taʼminotlarni yagona
sertifikatlash va standartlashtirish xizmatini joriy etishda manfaatdor
vazirlik va idoralar bilan ishlash, Farmon bilan tasdiqlangan 2020–2030-yillarda
o‘zbek tilini rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish
Konsepsiyasidan foydalangan holda malaka oshirish tizimida davlat tilida ish
yuritishga oid o‘quv-uslubiy darslarni tashkil etish, Xalqaro standartlarning
qabul qilinishi jarayonida ularning davlat tiliga sifatli tarjima qilish
ishlarini chuqurlashtirish vazifalari belgilab berilgan.
Mazkur
Qaror ijrosini taʼminlash maqsadida O‘zbekiston Texnik jihatdan tartibga solish
agentligi rasmiy saytida standartlashtirish, metrologiya va sertifkatlashtirish
sohasi atamalarining izohli lug‘atini berib borish yo‘lga qo‘yildi.
Standartlashtirish
bo‘yicha xalqaro tashkilotlar ISO va IEC taʼrifiga muvofiq, O‘zbekiston
davlat standarti (O‘z DSt ISO/IEC 2:2007) sifatida qabul qilingan
standartlashtirish “...muayyan
sohada tartibga solishning maqbul darajasiga erishishga qaratilgan faoliyat”dir.
Ushbu mazmunda “muayyan
sohalar” bo‘lib standartlashtirish tizimining o‘zi ham, shuningdek,
konstruktorlik hujjatlari, mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish,
muvofiqlikni baholash, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlarni tasniflash va
kodlash, o‘lchovlar yagonaligini taminlash, putur yetkazmaydigan nazorat,
mahsulotni ishlab chiqish va ishlab chiqarishga qo‘yish, akkreditlash, texnik
jihatdan tartibga solish, mahsulotni sinash, sifat, xizmatlar, atrof-muhit
muhofazasi, favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik, texnikaning puxtaligi
kabi standartlashtirishga tayanadigan boshqa tizimlar ham xizmat qiladi.
Standartlar
negizida shakllantirilgan va ishlayotgan sanab o‘tilgan barcha tizimlar
umumiy “tarmoqlararo standartlashtirish tizimlari” (TST) nomi bilan
birlashadi. O‘zbekistonda shakllantirilgan tizimlarga “O‘z” abbreviaturasi
qo‘shiladi. Masalan, O‘zbekiston standartlashtirish tizimi (O‘z ST),
O‘zbekiston texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimi (O‘z TJTSDT),
O‘zbekiston sifat tizimi (O‘zST) va b. O‘z navbatida, O‘zbekiston tarmoqlararo
standartlashtirish tizimlari O‘z TST shaklida belgilanadi.
Saytda
eʼlon qilinadigan izohli lug‘atga O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik
hujjatlarida, ISO/MEK xalqaro standartlari va Butunjahon savdo
tashkilotining (BST) hujjatlari va O‘z TST atamashunoslik
standartlarida o‘z aksini topgan asosiy atama, tushuncha va tariflar
kiritilgan. Lug‘atda atama va tushunchalar tariflarining barcha
variantlari keltirilgan. Masalan, “xavfsizlik” atamasining O‘zbekiston
Respublikasining “Texnik jihatdan tartibga solish to‘g‘risida”gi qonunida
keltirilgan tarifi xalqaro ISO/IEC 2 standarti tarifi tahriridan farq
qiladi. “Standart” atamasining ISO/IEC 2 va BSTning “Savdodagi texnik to‘siqlar
to‘g‘risida kelishuv”laridagi tariflari ham bir xil emas.
“Standartlashtirish bo‘yicha normativ hujjat” tushunchasi “Texnik jihatdan tartibga
solish to‘g‘risida”gi qonun bilan kiritilgan, ISO/IEC da esa faqat
normativ hujjat atamasi mavjud.
Lug‘atda
tushunchalar ularning tariflari bilan berilgan. Shuningdek, 3) o‘zaro bog‘liq
sohalardagi atama va tushunchalar (masalan, iqtisodiyot, vektor, matematik
modellashtirish, prognoz, texnika, funksiya, samaradorlik v.h.) ham
keltirilgan.
Eslatma. “Atama” – narsa va
hodisalar muhim xususiyatlarining aks etishi. “Tushuncha” – narsa haqida
mantiqiy rasmiylashtirilgan umumiy fikr. Masalan, standartlashtirish – atama, xizmat ko‘rsatish sohasida
standartlashtirish - tushuncha; standart
– atama, umumiy texnik talablar
standartlari – tushuncha; normativ
hujjat – atama, texnik
jihatdan tartibga solish sohasida normativ hujjat – tushuncha.
Izohli lug‘atni tayyorlashda M.Alimov va
boshqalar muallifligida nashr qilingan “Standartlashtirish sohasida xalqaro
atamalar bilan uyg‘unlashtirilgan davlat tilidagi atama va tushunchalarning
izohli lug‘ati”, A.Abduvaliyev va boshqa olimlar tomonidan tayyorlangan
“Ruscha-o‘zbekcha izohli metrologik lug‘at” materiallaridan foydalaniladi.
Bugungi
kunda Agentlik huzuridagi standartlar institutida ushbu lug‘atlarni qayta
ishlab, boyitilgan variantini nashr qilish ustida ishlar olib borilmoqda.
Noibaxon
Mamadaliyeva
Bosh direktor maslahatchisi