- Bosh sahifa
- Yangiliklar
- Til bayrami dunyo mamlakatlarida qachon, qanday nishonlanadi?
Til bayrami dunyo mamlakatlarida qachon, qanday nishonlanadi?
Bugun dunyoda 7 mingga yaqin til mavjud. Ammo hammasi
ham yetarlicha himoyalangan emas. Ma’lumotlarga qaraganda, ularning 43 foizi
yo‘qolib ketish arafasida. Har ikki haftada bitta til muomaladan chiqayotganiga
ishonmasangiz ham kerak…
Bor-yo‘g‘i yuzga yaqin til ta’lim tizimida, davlatlar
o‘rtasidagi aloqalarda qo‘llaniladi. O‘nga yaqini dunyoda rasmiy maqomga ega,
xolos. BMT ham dunyo aholisining katta qismi so‘zlashadigan 6 tilda – ingliz,
arab, rus, fransuz, xitoy hamda ispan tilida faoliyat olib boradi.
Ko‘plab xalqlar ona tiliga hurmat sifatida har yili
alohida bir kunni bayram qilib keladi. Keling, bunday sanalar qachon va qanday
nishonlanishi bilan tanishamiz.
1989-yil 21-oktabrda o‘zbek tili ham davlat tili
maqomini oldi. 2020-yil 10-aprelda
Prezident Shavkat Mirziyoyev imzolagan qonunga asosan esa 21-oktabr – O‘zbek
tili bayrami kuni etib belgilandi.
1952-yil 21-fevralda Bangladesh poytaxti Dakka
shahrida yuzlab fuqarolar bengal tiliga rasman davlat tili maqomi berilishini
talab qilib, namoyishga chiqdi. Keskin tus olgan hodisa chog‘ida bir necha
nafar qurbon berilgan.
1999-yili UNESCO Bosh konferensiyasida o‘sha mudhish
namoyishda o‘z ona tili uchun kurashib, jon bergan yoshlar xotirasiga 21-fevral
Xalqaro ona tili kuni deb e’lon qilindi va mazkur sana ko‘plab davlatlarda keng
nishonlana boshlandi.
Mashhur yozuvchilar sharafiga belgilangan til
bayramlari
Ayrim davlatlarda til bayrami jahonning mashhur shoir
va yozuvchilarining tavallud kuniga bag‘ishlab belgilangan. Masalan, har yili
buyuk ingliz yozuvchisi va dramaturgi Uilyam Shekspir tug‘ilgan kun –
23-aprelda “Ingliz tili kuni” nishonlanadi. Hozir xalqaro aloqa vositasi
bo‘lgan bu tilda bir necha o‘nlab mamlakatlar aho¬lisi erkin so‘zlashadi. Buyuk
Britaniya, AQSh, Kanada, Malta, Avstraliya va Yangi Zelandiya-ning davlat tili
hisoblanadi. Osiyo va Afrikaning ayrim davlatlarida ham rasmiy maqomga ega.
Shu kuni jahonda yana bir til bayrami – “Ispan tili
kuni” ham keng nishonlanadi. Bu sana 23-aprelda vafot etgan mashhur ispan
yozuvchisi Migel de Servantes Saavedra xotirasi bilan bog‘liq.
UNESСO Rus tili kunini ham nishonlash tashabbusi bilan
chiqqan. Mazkur bayram uchun Aleksandr Pushkin tug‘ilgan sana – 6-iyun
tanlangan.
Estoniyada 1996-yildan buyon 14-mart Ona tili kuni
sifatida keng nishonalanadi. Eston adabiy tili rivojlanishiga munosib hissa
qo‘shgan yozuvchi va shoir Kristyan Yaak Peterson tavallud kuni sharafiga
belgilangan.
Finlandiyada til bayrami – dam olish kuni
Jahondagi eng ko‘p sonli xitoy xalqi o‘zining “Xitoy
tili kuni”ni 2010-yildan buyon nishonlab keladi. Bayram dunyodagi eng murakkab
yozuv asoschisi San Sze xotirasiga atab har yili 20-aprelda o‘tkaziladi.
Tilning bor boyligini ko‘rsatish uchun 80 mingga yaqin iyeroglifdan
foydalanishga to‘g‘ri keladi. Ammo xitoyliklar kundalik hayotda 3–5 mingtasidan
foydalanadi.
Xitoy tili hozir Xitoy Xalq Respublikasi, Tayvan va
Singapurda rasman davlat tili sifatida qabul qilingan, boshqa mamlakatlarda ham
muloqotda foydalaniladi.
Fransuz tili kuni 2010-yildan buyon 20-martda
nishonlab kelinadi. Farang lisoni jahon madaniy qadriyatlaridan biri bo‘lib
qolmoqda. Chunki aynan mana shu tilda Volter, Didro, Gyugo, Dyuma, Balzak,
Rable kabi mashhur shaxslar ijod qilgan.
Sun’iy til – “Esperanto kuni”ni tantana qiladiganlar
ham bor. Shu tilda gaplashadigan 2 million kishi har yili 26-iyunda bayram
tashkil etadi.
1978-yildan buyon har yili 9-aprelda ma’rifatparvar
Mikael Agrikola sharafiga Fin tili kuni nishonlanadi. Agrikola yozma fin tili
yaratilishiga ulkan hissa qo‘shgan. 1543-yili birinchi fin alifbosini yaratadi.
Shu sana fin yozma tilining tug‘ilgan yili hisoblanadi. Til bayrami
Finlandiyada dam olish kuni hisoblanadi, lekin 1980-yildan boshlab bayram
munosabati bilan davlat bayrog‘i ko‘tariladi.
Haydar Aliyevning 2001-yil 1-avustdagi qaroriga ko‘ra
ushbu sana Ozarboyjon alifbosi va tili kuni bayram qilib kelinmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlarida til bayramlari
1998-yil 20-yanvardagi Prezident qarori bilan
Qozog‘iston xalqlari tillari kuni
sentabr oyining uchinchi yakshanbasi etib belgilangan. 2007-yildan
e’tiboran Qozog‘istonda ish yuritish to‘liq davlat tilida olib borilmoqda.
Davlat tilini mukammal bilish har bir qozog‘istonlik uchun zaruratga aylangan.
Qirg‘iziston 1989-yildan buyon har yili 23-sentabrni
qirg‘iz tiliga davlat tili maqomi berilgan kun sifatida nishonlaydi. Shu yili
o‘zbek xalqining ham azaliy orzusi ushaldi.
Zulxumor ORIFJONOVA
tayyorladi