- Bosh sahifa
- Maslahatchi minbari
- ISH QOG‘OZLARI BILAN ISHLASHDA IMLO QOIDALARIGA E’TIBOR!
ISH QOG‘OZLARI BILAN ISHLASHDA IMLO QOIDALARIGA E’TIBOR!
Kishi
o‘z fikrini aniq va ravon ifodalashi uchun tildagi uslublardan ham xabardor
bo‘lishi, kundalik so‘zlashuv tilidan tashqari rasmiy - ish yuritish tilini ham
bilishi kerak. Shuning uchun ham "Davlat tili haqida"gi Qonunning
8-14-moddalarida ish yuritishning tilga aloqador jihatlari qoidalashtirilgan.
Ish yuritish jarayonida
eng ko‘p ishlatiladigan ariza, bayonnoma, dalolatnoma, ishonchnoma,
ma’lumotnoma, tavsifnoma, tavsiyanoma, taklifnoma, tarjimayi hol, tushuntirish
xati, e’lon, hisobot kabi ish qog‘ozlari ma’lumot-axborot hujjatlari sifatida
umumlashtiriladi.
Yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi:
1) baland, Samarqand,
poyezd; do‘st, past, artist, g‘isht kabi so‘zlarda d, t tovushi ba’zan
aytilmasa ham, yoziladi;
2) metall, kilogramm,
kilovatt, kongress kabi o‘zlashma so‘zlar oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki
harf yoziladi. Lekin bunday so‘zga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism
qo‘shilsa, so‘z oxiridagi bir harf yozilmaydi:
’ — tutuq belgisi:
1) a’lo, ba’zan, ma’yus,
ta’zim; ra’y, ta’b; e’lon, e’tibor, e’tiqod, me’mor, ne’mat, she’r, fe’l;
Nu’mon, shu’la kabi o‘zlashma so‘zlarda unlidan keyin shu unli tovushning
cho‘ziqroq aytilishini ifodalash uchun qo‘yiladi; mo‘jiza, mo‘tadil, mo‘tabar
kabi so‘zlarda o‘ unlisi cho‘ziqroq aytilsa ham, tutuq belgisi qo‘yilmaydi;
2) in’om, san’at,
qat’iy, mas’ul kabi o‘zlashma so‘zlarda unlidan oldin shu unli oldingi undosh
tovushdan ajratib aytilishini ifodalash uchun qo‘yiladi.
Qo‘shib yozish
Xona, nota, poya, bop,
xush, ham, baxsh, kam, umum, rang, mijoz, sifat, talab kabi so‘zlar yordamida
yasalgan qo‘shma ot va qo‘shma sifatlar qo‘shib yoziladi: qabulxona,
tabriknoma, taklifnoma, bedapoya, ommabop, xushxabar, hamsuhbat, orombaxsh,
kamquvvat, bug‘doyrang, umumxalq, sovuqmijoz, devsifat, suvtalab kabi.
Chiziqcha bilan yozish
Juft so‘z va takror so‘z
qismlari chiziqcha bilan yoziladi: el-yurt, mehr-shafqat, qovun-tarvuz,
omon-eson, kecha-kunduz, yozin-qishin, asta-sekin, uch-to‘rt, o‘n-o‘n beshta
(10-15 ta), bilinar-bilinmas, bordi-keldi, kuydi-pishdi, don-dun, oz-moz,
mayda-chuyda, aldab-suldab, o‘ylab-netib, so‘ramay-netmay, kiyim-kechak,
adi-badi, ikir-chikir, duk-duk, taq-tuq, qop-qop, ming-ming (ming-minglab),
bitta-bitta (bitta-bittalab), baland-baland, chopa-chopa, ishlay-ishlay,
yaqin-yaqinlargacha, hamma-hammasi, uy-uyiga, ich-ichidan kabi.
Tartib son arab
raqamlari bilan yozilsa, -nchi qo‘shimchasi o‘rniga chiziqcha (-) qo‘yiladi:
7-sinf, 5-“A” sinfi, 3-, 7-, 8-sinf o‘quvchilari, 60-yillar, 1991-yilning
1-sentabri kabi. Tartib sonni ko‘rsatuvchi rim raqamlaridan keyin chiziqcha
yozilmaydi: XX asr, X sinf kabi.
Ajratib yozish
Qo‘shma fe’lning
qismlari ajratib yoziladi: sarf qil, ta’sir et, tamom bo‘l, sotib ol, olib kel,
olib chiq, miq etma kabi.
Bosh harflar imlosi
Kishining ismi, ota
ismi, familiyasi, taxallusi, ramziy atoqli oti bosh harf bilan boshlanadi:
Dilbar, O‘rinova, Muhabbat Majidovna, Azamat Shuhrat o‘g‘li, Hamza Hakimzoda,
Muhammadsharif So‘fizoda, Mannon Otaboy, Navoiy, Furqat; Yelpig‘ichxon,
Salomjon Alikov kabi.
Joy nomlari Bosh harf bilan boshlanadi: Andijon, Yangiyo‘l
(shaharlar), Naymancha, Buloqboshi (qishloqlar), Bodomzor, Chig‘atoy
(mahallalar), Zavraq (dara), Yarqoq (yaylov), Qoratog‘, Pomir (tog‘lar),
Oqtepa, Uchtepa (tepalar), Zarafshon, Sirdaryo (daryolar), Yoyilma (kanal);
Turkiya, Hindiston (mamlakatlar) kabi. Bunday atoqli ot tarkibidagi sifatlovchi
ham bosh harf bilan yoziladi: Shimoliy Kavkaz, Markaziy Qizilqum kabi.
Madaniy-maishiy va savdo
korxonalariga, adabiyot va san’at asarlariga, sanoat va oziq-ovqat
mahsulotlariga, shuningdek, transport vositalari, sport inshootlariga qo‘yilgan
nomlar bosh harf bilan boshlanadi: “Tong” (mehmonxona), “Saodat” (firma),
“Navro‘z” (xayriya jamg‘armasi), “Kamalak” (matbaa birlashmasi), “G‘uncha”
(bog‘cha), “Botanika” (sanatoriy), “Paxtakor” (stadion), “Qutlug‘ qon” (roman),
“Dilorom” (opera), “Tanovar” (kuy), “Ozodlik” (haykal), “Jasorat” (yodgorlik),
“Sino” (sovutgich) kabi.
Muhim tarixiy sana va
bayramlarning nomlari tarkibidagi birinchi so‘z bosh harf bilan boshlanadi:
Mustaqillik kuni, Xotira kuni, Ramazon hayiti, Navro‘z bayrami kabi.
Davlatlarning, davlat oliy
tashkilotlari va mansablarining, xalqaro tashkilotlarning nomidagi har bir so‘z
bosh harf bilan boshlanadi: O‘zbekiston Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi,
Misr Arab Respublikasi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Raisi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudining
Raisi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon Tinchlik Kengashi kabi.
Boshqa tarkibli nomlarda
oliy mansabni bildiruvchi birinchi so‘zgina bosh harf bilan boshlanadi: Bosh
vazirning o‘rinbosari, Mudofaa vaziri, Yozuvchilar uyushmasi, O‘zbekiston
Milliy tiklanish demokratik partiyasi kabi.
Vazirliklar va idoralar,
korxonalar va tashkilotlar nomi tarkibidagi birinchi so‘z bosh harf bilan
boshlanadi: Sog‘liqni saqlash vazirligi, Fan va texnika davlat qo‘mitasi,
Fanlar akademiyasi, Tilshunoslik instituti kabi.
Davlatning oliy darajali
mukofoti nomi tarkibidagi har bir so‘z bosh harf bilan boshlanadi: “O‘zbekiston
Qahramoni” (unvon), “Oltin Yulduz” (medal). Boshqa mukofotlar, faxriy unvonlar,
nishonlar nomidagi birinchi so‘zgina bosh harf bilan boshlanadi: “Sog‘lom avlod
uchun” (orden), “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi” (faxriy unvon),
“Matbaa a’lochisi” (nishon) kabi.
Yusuf NASULLAYEV,
Vobkent tumani hokimining maslahatchisi