- Bosh sahifa
- Maqolalar
- Firdavsiyni o‘zbekcha so‘zlatgan alloma
Firdavsiyni o‘zbekcha so‘zlatgan alloma
Shoislom
Shomuhamedov tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlanadi
Badiiy va g‘oyaviy salmog‘i
bilan dunyo ahlini hayratga solgan “Shohnoma”ni barcha forsiyzabon xalqlar
o‘zlarining ishonchli tarixi va bebaho qadriyatlari sifatida qadrlaydilar.
Firdavsiyning salkam o‘ttiz yillik ijodiy mehnatlari samarasi bo‘lgan ushbu muhtasham
obida taniqli sharqshunos olim va mutarjim Shoislom Shomuhamedov
saʼy-harakati bilan o‘zbek tiliga o‘girilgan. “Shohnoma” tarjimasi juda katta
mehnat va vaqt talab etishini inobatga olgan olim bu ishga Jumaniyoz Jabborov,
Nazarmat va Hamid G‘ulomni ham jalb etgan. Natijada shoh asar uch jildlik kitob
holida o‘zbek kitobxonlari qo‘liga yetib
bordi.
Shoislom Shomuhamedov Umar
Xayyomdek buyuk darg‘ani ham o‘zbek tilida biyron so‘zlatgan. Asli eronlik
bo‘lgan faylasuf, shoir, munajjim, matematik va tabib Umar Xayyom qalamiga
mansub forsiy ruboiylar ona tilimizda o‘z ohorini to‘la saqlagan:
Dunyoning tilagi, samari ham biz,
Aql ko‘zin qorasi – javhari ham biz.
To‘garak jahonni uzuk deb bilsak,
Shaksiz uning ko‘zi – gavhari ham biz.
Buyuk shoir ruboiylari Shoislom Shomuhamedov
tarjimasida o‘zbek kitobxonlari qo‘liga yetib bordi va to‘plam sifatida 12
marta qayta nashr etildi. Tarjimon bu muvaffiqiyat sirini Xayyomning badiiy
mahorati, ruboiylarning mazmunan chuqur, g‘oyaviy jihatdan teran, shaklan sodda,
ravon va hammabopligi, tarjimada asliyatning ana shu xususiyatlarini asrashga
urinilgani bilan izohlaydi.
Shoislom Shomuhamedov
ruboiylarni aruzda emas, barmoq vaznida tarjima qilgan. O‘z davrida buni
asliyatdan uzoqlashish va ruboiy talablarining buzish deya taʼna-malomat
qiluvchilar ham bo‘lgan. Ruboiylarni aruz vaznida tarjima qilib, olim
tarjimalarini yo‘qqa chiqarmoqchi ham bo‘lishgan. Biroq aruzda qilingan
tarjimalar qolib, barmoqdagi tarjimalar xalq orasida mashhur bo‘ldi.
Taniqli adabiyotshunos
Omonulla Madayev ustoz haqidagi xotiralarida shunday yozadi: “G‘afur G‘ulomning
uylariga borib o‘z tarjimalarini o‘qib berganlarida, akademik shoirimiz 300 ga
yaqin ruboiyning birontasini forsiy matndan tekshirmagan ekanlar. Shoislom aka
o‘zbekcha ruboiyni o‘qigan zahoti G‘afur aka yoddan forsiyni o‘qishga tushar
ekanlar. Har bir so‘z mohiyatini, maʼnosini izohlar, tarjimonning yutug‘ini
yoki kamchiligini shu zahoti qayd etar ekanlar”.
Shoislom Shomuhamedov badiiy
ijod bilan ham faol shug‘ullangan. “Vaqt”, “Ruboiylar, “Gulbog‘”, “Gulbog‘
sayri”, “Odam borki”, “Gulbog‘ nasimi”, “Durdonalar” nomi ostida sheʼr,
ibratomuz hikoyatlari va ruboiylardan iborat kitoblari chop etilgan. “Gulbog‘
nasimi” hikoyalar to‘plami Saʼdiyning “Guliston” va Abdurahmon Jomiyning
“Bahoriston” asarlaridan ilhomlanib yozilgan.
Eron hukumati tomonidan taʼsis
etilgan Xalqaro Firdavsiy mukofoti sobiq ittifoq bo‘yicha faqat ikkita olimga
nasib etgan, shulardan biri Shoislom Shomuhamedovdir.
Bu yil Shoislom Shomuhamedov
tavalludiga 100 yil to‘ladi. 1921-yil 16-aprel kuni Toshkent
shahrida ziyoli oilada tavallud topgan olim 5 yoshida otasidan ayrilgan. Harbiy
bilim yurtini tamomlagach, urushning dastlabki kunlarida frontning oldingi
saflarida jang qilgan, og‘ir yarador bo‘lgach, Termiz chegara zastavasiga
boshliq sifatida yuborilgan. 1947-yili Toshkent davlat sharqshunoslik
institutining “Eron-afg‘on filologiyasi” fakultetiga o‘qishga kirib, ilmiy
izlanishlarga bel bog‘lagan. Talabalik yillarida volidasi o‘tgan asrning
30-yillarida yuritilgan siyosat sabab hovliga ko‘milgan katta xumni kavlab,
ichidagi bebaho xazinani – otasi tomonidan yashirilgan noyob kitoblarni beradi.
Olim umri davomida kitoblarga oshno bo‘ldi, kitob sotib olishni va ularni
mutolaa qilishni o‘ziga odat qildi. Sharqshunoslik instituti Toshkent davlat
universitetidan (hozirgi O‘zMU) ajrab chiqqan paytda kutubxonasi bo‘m-bo‘sh
ekanini ko‘rgan olim olti mingdan ortiq kitobini talabalar o‘qishi uchun
kutubxonaga sovg‘a qiladi.
Olimning ko‘p yillik mehnat
faoliyati oliy o‘quv dargohlarida, ixtisoslashgan kengash va tahriyatlarda
kechdi, yuzlab shogirdlar yetishtirdi.
Shoislom Shomuhamedov
O‘zbekiston davlat nashriyotining Sharq xalqlari adabiyoti bo‘limini boshqargan
yillar davomida Sharq adabiyotining yuzlab namunalari, jumladan “Ming bir
kecha” ertaklari (8 jildda) Robindranath Thokurning yetti tomlik kulliyoti, 200
jildlik “Jahon adabiyoti kutubxonasi” seriyasidagi noyob asarlarni tarjima va
nashr qilish ishlariga bosh-qosh bo‘ldi.
Fidoyi olim Eron safariga
borganda xotira daftariga shunday fikrlar yozgan ekan: “Men o‘zbek
kitobxonlarini Rudakiyning tog‘ havosidan musaffo sheʼrlari, Umar Xayyomning
har qanday horg‘inlikni birdan oladigan ruboiylari, Hofizning jo‘shqin yurak
alangasi o‘ynab turgan g‘azallari, hayot tajribasidan kamolotga yetgan
donishmand Saʼdiyning hikmat to‘la misralari, xullas, fors-tojik so‘z
xazinasiga turli-tuman jilo berib turgan hamma javohirlaridan bahramand etgim,
ularni dunyoga ko‘z-ko‘z qilgim, bu ajoyib gulzoning xushbo‘y isini elimga
yetkazgim keladi”.
Shoislom Shomuhamedovning
ijodiy muvaffaqiyatlarida turmush o‘rtog‘i Hayotxon ayaning xizmatlari katta
bo‘lgan. Samimiy muhabbat asosiga qurilgan oilada uch nafar farzand voyaga
yetdi. Farzandlarining xotiralarida olim oilaparvar umr yo‘ldosh va mehribon
ota sifatida gavdalanadi. Erkin Vohidov shoir va olimlarning oilaviy
yig‘inlaridan birida ustozning turmush o‘rtoqlari Hayotxonga bag‘ishlagan
ruboiy o‘qib berganini yodga oladi:
Baxtiyor desalar arzir otimni,
Keltirayin bunga qo‘sh isbotimni:
Ko‘krakdan o‘q yedim, o‘lmayin qoldim,
Muhabbatda
topdim chin Hayotimni...
Jahon
badiiyati durdonalarini tadqiq va tarjima qilish, xalqimiz orasida keng targ‘ib
etish borasida amalga oshirilayotgan ishlarda Shoislom Shomuhamedov yaratgan
maktab va u yetishtirgan shogirdlarning xizmatlari katta. Yubiley tadbirlari
orqali yosh avlodni olimning ibratli hayot yo‘li bilan tanishtirish, muborak
nomini xotirlash, asarlarini qayta nashr qilish maʼnaviy-maʼrifiy sohadagi
islohotlarga hamohang bo‘ladi degan umiddamiz.
Shahnoza
Ergasheva,
filologiya fanlari nomzodi