- Bosh sahifa
- Maqolalar
- YURTIM JAMIYATI — QALBIM HAMIYATI
YURTIM JAMIYATI — QALBIM HAMIYATI
Biz ezgu maqsadlarga yuragi to‘lib-toshgan xalqmiz!
Ko‘nglimizdagi orzu-niyatlarimizga qarang — o‘ta sof, o‘ta shaffof, shu bois,
ular mutlaq soyasiz. Dilimizga tukkan hech bir maqsadimiz
“birovlarning bog‘i”ga soya tashlamaydi. Biz birgina o‘zimizga emas, butun
bashar ahliga yaxshilik sog‘inamiz. O‘tmishdagi ajdodlarimiz ham burda noni
bo‘lsa, boshqalar bilan bo‘lishgan. Shu tuproqda voyaga yetgan qanchadan-qancha
buyuk mutafakkirlarimizning bitiklariga qarasak ham faqat yaxshilik
ulug‘langan, osoyishtalik eng nodir neʼmatlardan ekani bot-bot taʼkidlangan.
Rosti,
bugungi dunyoviy voqea-hodisalarni ko‘rib-kuzatib, tinchlik nechog‘li baxt
ekanini yana bir karra chuqurroq his etmoqdamiz. Yoshi ulug‘larimizning har bir
duosida tinchlik-xotirjamlik kabi tilaklarning nima sababdan bot-bot
takrorlanib turishini ham tushunib borayotgandaymiz, chog‘i.
Hech
mubolag‘asiz aytish mumkinki, so‘nggi yillarda jonajon yurtimiz nomi, sharafi
dunyo bo‘ylab chandon yuksalmoqda. Jamiyatimizda chin maʼnoda inson qadri uchun
safarbar etilgan islohotlar o‘z tasdig‘ini topmoqda. Dunyo hamjamiyati ham bu
singari evrilishlarga munosib bahosini berib kelayotir.
Insoniyat yaralibdiki, adolat tushunchasi u
bilan birga yashab keladi. Odam bolasi barcha sitam va zaqqumlarga chidashi
mumkin, ammo adolatsizlikka kelganda uning bardoshi “ish bermay” qoladi. Shu
maʼnoda, yurtimizda kechayotgan keng ko‘lamli islohotlar mazmun-mohiyatiga,
avvalo, xalqimizning roziligi singdirilayotganini alohida eʼtirof etish joiz.
Bugun
Vatanimiz bor bo‘y-basti bilan dunyoga quchog‘ini ochmoqda! O‘zini, o‘zligini
qadrlaydiganlar esa ochiq qalb bilan hamkorlik takliflarini bildirib
kelishmoqda. Bir so‘z bilan aytganda, bu yaxshilik darvozalarining lang
ochilganidir. Shoirona taʼrif qilganda, jamiyatimizdagi bu kabi ko‘rkam
qiyofalar qalbim hamiyatida ahamiyat kasb etib bormoqda!
Hamiyat nima?
Yaqinda
ustoz olim, taniqli tilshunos, filologiya fanlari doktori, professor Nizomiddin
Mahmudovning “Millat hamiyatining muntazam himoyati” maqolasi eʼlon qilindi.
Mazkur bitiklarni katta ishtiyoq bilan o‘qib chiqar ekanman, undagi “hamiyat”
so‘zining lug‘aviy maʼnosiga keltirilgan taʼrif eʼtiborimni tortdi. Rosti, bu
so‘zni ko‘p joyda qo‘llasak-da, uning yukdorligiga keragicha diqqat
qilmasligimizni tushunib yetdim. Zero, bu so‘zning asosiy maʼnosi izohli
lug‘atlarda “or-nomusini, qadr-qimmatini pok saqlash tuyg‘usi” tarzida
tavsiflanar ekan.
Darvoqe, kimdir el-yurtimiz shaʼniga noloyiq bir
so‘z aytguday bo‘lsa, beixtiyor yuragimizda hamiyat bosh ko‘taradi, ko‘ksimizda
turgan qo‘llarimiz sekin tushgan holda barmoqlarimiz “birlasha boshlaydi”.
Boshini bir nuqtaga jamlagan barmoqlar jipslashuviga esa o‘zingiz nom qo‘ya
qoling!
Bir yoqadan bosh chiqarib...
Yaqin
yillardan boshlab turkiy xalqlarning o‘zaro yig‘inlari ko‘paydi. Ilohim, bunday
jipslashuvga ko‘z tegmasin! Bu kabi ezgu maqsad majlislariga mezbon bo‘lishga
Vatanimiz hamisha tayyor ekanini ko‘rib, yana g‘ururlanasan, kishi!
Xo‘sh,
ularni yana bir-biri bilan nima bog‘lamoqda?! Azaliy tutash rishtalar mavjud
ekaniga asos bo‘la oladigan qanday ishoralar mavjud edi? Bu kabi savollarning
barchasiga birgina til degan so‘zning o‘zi javob bo‘la oladi! Shuning uchun ham
turkiy tilli xalqlar sammiti deb nomlanmoqda. Kechagina bo‘lib o‘tgan Samarqand
sammitida juda ko‘p sohalarda hamkorlik rejalari ilgari surildi. Eng muhimi,
ishtirokchi davlatlar vakillarining o‘zaro kelishuv suhbatlari uchun tarjimonga
ham ehtiyoj sezilmadi. Davlatlar rahbarlarining yuz-ko‘zlarida birgina
ehtiyojni ko‘rish mumkin edi – u ham bo‘lsa o‘zlikka qaytish ehtiyoji!
Xayriyatki, tiliyu dini, ildizi bir bo‘lgan
qardosh-qarindosh xalqlar oradan muayyan yillar o‘tib yana topishmoqda,
to‘g‘rirog‘i, tomirlardagi qon tortmoqda, qon!
Qon va til
Bu
so‘zlar mittiday tuyulgani bilan o‘z zamirida ko‘plab mohiyatni jamlaydi.
Mabodo biror shifokorga ishingiz tushsa ham u o‘z maslahat va tashxislarini qon
tahlilingizdan so‘ng aniq va ravshan bayon qila oladi. Demak, qon ko‘p
narsalarni “so‘zlaydi” o‘zimiz haqimizda.
Til
esa... Bu mavzuda qisqaroq gapirgim yo‘q! Ona tilimiz haqida gap ketganida
tilim biyronlashib ketadi! Dastavval undan faxrlanaman, shu tilda gap aytib
turganlarni “jigarim” deya birma-bir bag‘rimga bosgim keladi.
Aslini
olganda, bizning murg‘aklik paytimizdan ongu shuurimizga shu tildagi ohang
so‘zlari (alla) singib borgan. Keyinchalik tevarak-atrofni, ota-ona va barcha
yaqinlarimizni, so‘ngra shu Vatanni, boringki, butun dunyoni aynan mana shu til
orqali taniganmiz. Demak, til inson hayotida muhim o‘rin tutuvchi vositalardan
biridir!
“Til –
shunchaki so‘zlashuv vositasi-da”, degan gapni eshitsam, “vosita” so‘zini yomon
ko‘rib ketaman. U birgina vosita emas, balki kechayu bugunimiz, ertangi
kunimiz, butun hayotimizga vobasta bo‘lgan o‘zligimiz demakdir! Shunday ekan,
uni himoya qilish va sofligini taʼminlashda har bir vatandoshning munosib
hissasi bo‘lmog‘i darkor!
Barchamizga doxil vazifa
Bugungi
kunda aksariyatimiz ijtimoiy tarmoqlarning loqayd kuzatuvchisiga aylanib
ulgurdik. Unda kim nimani xohlasa, shuni bayon qilib yotibdi. Ularga qarata,
“hoy, shahar bedarvozami?!” deydigan odamning o‘zi yo‘q.
Menga
alam qiladigani – shifokorlar singari ont ichgudek o‘qib-o‘rganib, soha sirlari
hamda odobini puxta egallagan mohir jurnalistlar qolib, baʼzi blogerlarning
(barchasi emas, albatta!) tayin-tuturiqsiz so‘zlariga mahliyo
bo‘layotganlarning ko‘p sonli ekani. Ming afsuski, ularda so‘zlash odobi ham
haminqadar va davlat tiliga munosabatini ko‘rib, qoning qaynaydi. Eng yomoni –
bugungi yoshlar shu singari mayda gap-so‘zlarni tinglab ulg‘ayishmoqda.
Qolaversa, ona tiliga bo‘lgan hurmatini ham ulardan andaza olgan holda
tiklashmoqda.
Kuzatuvlarimiz
ko‘rsatmoqdaki, gazetxonligu jurnalxonlik kabi anʼanalar o‘tmishdagi
g‘azalxonlik singari ko‘hnarib borayotganday.
Yaqinda
ijtimoiy tarmoqlardan birida o‘qib qoldim, “mana, til bayrami o‘tdi, endi
kelgusi yil shu sanaga qadar bu mavzuda hech kim gapirmaydi, suvga tushgan
tangaday jimib yashaymiz”, emish. Xo‘sh, shunday ekan, ushbu gapni yozganning
o‘zi qanday ish bilan mashg‘ul bo‘larkin buyog‘iga?! O‘zini “til jonkuyari” sifatida
sanar ekan, nega yil mobaynida bu mavzuda bong urmaydi? Yoki unga “til haqida
gapirishdan tilingni tiy!” degan ko‘rsatma berildimikin?!
To‘g‘risi,
bu borada aytaman desak, gap ko‘p, ammo bir narsa ayonki, hech bir insonga til
masalasida so‘z aytmaslik sharti qo‘yilmagan. Ha, aytganday, birgina shart bor
– u ham bo‘lsa, munosib tarzda gap ayta olish!
Vazirlar
Mahkamasining Maʼnaviyat va davlat tilini rivojlantirish departamenti tashkil
etilgan. Mazkur muassasa bugungi kunga qadar davlat tilining mavqei va nufuzini
oshirish yo‘lida baholi qudrat harakat qilib kelmoqda. Ammo yuqorida
aytganimizdek, bu jarayon birgina idora yoki bir necha kishininggina
gardanidagi vazifa emas. Axir bu barchamiz birdek kundalik turmushimizda
muntazam qo‘llab kelayotganimiz – muazzam ona tilimizning taqdiri. Shunday
ekan, bu yo‘lda hammamizning zimmamizga ozmi-ko‘pmi vazifalar yuklanadi. Bu
borada keng jamoatchilik nazorati yo‘lga qo‘yilishi kerak. Muqoyasa qilib
aytadigan bo‘lsam, jamiyatning har bir aʼzosi o‘zini davlat tili uchun
qorovulday ish olib borishi kerak. Yanayam aniqlik bilan qiyoslaydigan bo‘lsak,
haqiqiy til jonkuyari – davlat chegaralarida turgan sergak zobit singari
demakdir!
So‘ngso‘z
Maqolani
men bejiz bunday nomlamadim. Chunki tegra-atrofimizda bo‘lib turgan barcha
voqea-hodisa umumhamiyatimizga taʼsir ko‘rsatmay qolmaydi. Yaʼni bir ko‘rkam
amal egasini uchratsang-u, o‘zing ham undan ulgi olgan holda yashashda xushnud
davom etsang, chin hayotdan bahramandlik boshingni osmon qiladi. Mabodo
birortaning noqis feʼli yoxud amalidan og‘rinsang, uzoq vaqt ko‘ngling
yorishmay qiynaydi. Ilohim, yuraklarimizni yayratadigan va tillarimizni biyron
sayratadigan sabablar ko‘p bo‘lsin!
Xulosa
o‘rnida quyidagi so‘zlarni keltirishni munosib ko‘rdim: Aziz zamondosh, odil
jamiyat sizu bizdagi hamiyatdan kuch olmog‘i kerak! Demakki, yurtimizda jadal
surʼatda davom etayotgan yangilanish jarayonlari har birimizga bevosita daxldor
ekan, unda munosib ishtirokimiz bo‘lsin!
Orif
TO‘XTASHEV,
“O‘zbekiston
MET” AJ boshqaruvi raisi maslahatchisi