- Bosh sahifa
- Maqolalar
- Qachon o‘zbekcha gapiramiz?
Qachon o‘zbekcha gapiramiz?
...“Dugonangizdan nafratlanaman” degan jumlamni “Dugonangizni
ko‘rarga ko‘zim yo‘q” deb tahrir qilayotib, talabchan muharrir Vahob Ro‘zimatov
ta’na-taajjub aralash so‘ragan edi: “Yoki sizlar, hozirgi yoshlar shunday gapirasizlarmi?”.
Hozirgi yoshlar shunday gapiradi, domla! Chunki ular biz
yozgan kitoblarni o‘qigan, biz ishlagan kinolarni ko‘ryapti... U yog‘i o‘zingizga
ma’lum. Axir, telefon go‘shagini olib, o‘zbekona tavoze bilan “labbay” demoqning
o‘rniga “eshitaman” (“slushayu”) deymiz-ku to‘ralarcha! Holbuki, birov bizga: “Eshitmaysan,
qulog‘ing og‘ir, karsan”, deyayotgani yo‘q. “Malakasini oshirdi”, “mahoratini oshirdi”
degan gap turganda xunukdan xunuk, bema’ni – “o‘z ustida ishladi” (“nad soboy rabotal”)
deb qo‘llaymiz. “Osh bo‘lsin” emas, “yoqimli ishtaha” demoq bilan madaniy ko‘rinmoq
bo‘lamiz. Besh yashar o‘g‘ilchamiz: “Oyim menga qo‘lqop olib berdilar” emas, “Menga
qo‘lqop olib berishdi” (“Mne kupili perchatki”), deydi; maktabni tugatayotgan qizimiz:
“Sizga telefon qilishdi” (“Sizga falonchi aka yoki kimdir telefon qildi”, “Sizga
telefon bo‘ldi” demoq o‘rniga), deydi. Telefon qilgan kim? Odamning og‘ziga yomon
gap keladi...
O‘zbek tili tabiatiga ko‘ra, gapning egasi tushgan qolgan
majhul holatda “so‘rashdi”, “aytishdi”, “chaqirishdi” deb emas, “so‘raldi”, “so‘radilar”,
“aytildi”, “chaqirildi” tarzida ishlatiladi.
Yaqin-yaqingacha metroning oxirgi bekatiga yetganda “Vagonlarni
bo‘shatib qo‘yinglar!” degan dag‘dag‘ani eshitib, “Nima, vagoningda o‘tin yo ko‘mir
bormidiki, bo‘shatib qo‘ysam, hammolingni topibsan!” degingiz kelardi.
“Katta rahmat” degan gapni har qadamda ishlatamiz. Vaholanki,
rahmatning katta-kichikligini o‘lchash bizning qo‘limizda emas, rahmat – Xudoniki,
uning katta-kichigi bo‘lmaydi. Ha, boringki saxovatimiz oshib-toshsa, “ming rahmat”,
“ko‘pdan-ko‘p rahmat”, “baraka toping” demog‘imiz mumkin, xolos. “Katta rahmat”ning
qayoqdan kelgani esa ma’lum...
Erkin A’zam,
“Oila va jamiyat” gazetasi
1992 yil, avgust
oriftolib
sahifasidan olindi