- Bosh sahifa
- Maqolalar
- MALAYZIYA – MEZBON VA MING TURFA MEHMON
MALAYZIYA – MEZBON VA MING TURFA MEHMON
Yaxshi yangilik!
Xabaringiz bo‘lsa kerak, joriy yil
boshida O‘zbekiston xalqaro Bolalar va o‘smirlar adabiyoti kengashi - IBBYga
aʼzo bo‘lgan edi. Shu munosabat bilan yurtimizda Axborot va ommaviy
kommunikatsiyalar agentligi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, Madaniyat vazirligi,
Yoshlar ishlari agentligi, Maʼnaviyat va maʼrifat markazi, Milliy hamda
respublika bolalar kutubxonalari, O‘zbekiston noshirlari va kitob savdosi
milliy assotsiatsiyasi ishtirokida Milliy sho‘ʼba tashkil qilindi. Endilikda
o‘zbek yozuvchilari va ijodkorlari ham ushbu kengash tomonidan taʼsis etilgan
tanlovlarda qatnashish va xalqaro miqyosda kitobxonlar eʼtirofiga sazovor
bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lganligi mutloq quvonarli holdir.
Xalqaro Kengash xususida
Maʼlumki, Bolalar va o‘smirlar
adabiyoti xalqaro kengashi (International Board on Books for Young People —
IBBY) 1953-yilda Syurixda (Shveysariya) YUNESKOning Bolalar va o‘smirlar
adabiyoti bo‘yicha xalqaro kengashi tomonidan tashkil etilgan. Kengashning
asosiy maqsadi dunyoviy bolalar va yoshlar adabiyotini rivojlantirish
barobarida mamlakatlar milliy adabiyotini xalqaro miqyosga ko‘tarish va
ommalashtirishga ko‘maklashishdan iboratdir. IBBY aynan shunday maqsadga ko‘ra
ijodiy va ijtimoiy kuchlarni birlashtirishadi.
Kengashning uch asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
1) Bolalar adabiyoti yordamida xalqaro aloqalarning
rivojlanishiga hissa qo‘shish;
2) Yuqori adabiy-badiiy talablarga javob beradigan bolalar
adabiyotini keng targ‘ib qilish;
3) Bolalar adabiyoti va kitobxonlik sohasidagi
ilmiy-pedagogik ishlarni rag‘batlantirish.
Bu kabi ezgu maqsadlarni o‘z oldiga
qo‘ygan Kengashga O‘zbekistonning aʼzo bo‘lib kirganligi barchamiz uchun ajoyib
yangilik, aslida. Natijada o‘zbek bolalar shoir-yozuvchilari, rassomlar va
noshirlik sohasida mehnat qiluvchi boshqa vakillar xalqaro kongress
tadbirlarida bevosita ishtirok etish imkoniyatini qo‘lga kiritishdi.
Shuningdek, o‘zbek tilidagi bolalar
adabiyotini ham jahon miqyosida taqdim etish, ijodkorlarimizni turli xil
sovrinlarga, xususan, Hans Kristian Andersen nomidagi sovrin uchun nomzodini
ilgari surish imkoniyati paydo bo‘ldi.
IBBY, shuningdek, har ikki yilda bir
marotaba milliy sho‘ʼbalarning har biridan ko‘zga ko‘ringan yozuvchilar,
illyustrator-rassomlar va tarjimonlarni eʼtirof qilish maqsadida ularning eng
yaxshi ishlarini IBBY Honour List ro‘yxatiga kiritadi. Bundan tashqari, har
ikki yilda bir marta IBBY imkoniyati cheklangan bolalar va o‘smirlar uchun eng
yaxshi kitoblarni tanlaydi (IBBY Collection of Books for Young People with
Disabilities). IBBYning boshqa
yirik loyihalari qatoriga
bolalar adabiyotiga bag‘ishlangan
“Bookbird” jurnali va Bratislavadagi rasmlar
biyennalesini (BIB – Biennial of Illustrations in Bratislava) qo‘shish
mumkin.
IBBYning barcha aʼzolari uchun
alohida ahamiyatga ega voqea bu har ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan Xalqaro
bolalar adabiyoti kengashining Butunjahon kongressidir. Milliy sho‘ʼbaga ega
har bir davlat Xalqaro kongress mezboni bo‘lish imkoniga ega va mamlakat
mezbonlikka ariza bergach, kengash ijroiya qo‘mitasi aʼzolari tomonidan ovoz
berish yo‘li bilan aniqlanadi. Demak, bunday imkoniyat O‘zbekiston Respublikasi
Milliy sho‘ʼbasida ham mavjud ekanligi ko‘nglimizni ravshan qiladi.
Ushbu xalqaro tashkilotga aʼzolik
O‘zbekistonda bolalar adabiyotining rivojlanishi uchun katta manfaat keltirishi
tabiiy. Bu yurtimizda kitobxonlikni rivojlantirish, rag‘batlantirish va targ‘ib
qilish borasidagi katta va muhim qadamdir. Endilikda IBBY orqali adabiyot
borasida ham o‘zaro hamkorliklar olib borilishi, jumladan o‘zbek bolalar
adabiyotining xorijiy tillarga va xorijiy tillardagi eng mashhur bolalar
kitoblarining o‘zbek tiliga tarjima qilinishi ko‘zda tutilmoqda.
O‘zbekiston Prezidenti
Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan
qo‘yilgan ushbu qadam mamlakatda kitobxonlikni rivojlantirish borasidagi
kelgusi muhim vazifalarga yo‘l ochadi. Chunki bu kabi xalqaro tashkilotlar
turli soha egalari, hozirgi vaziyatda yozuvchilar va rassomlar o‘rtasidagi
o‘zaro aloqalar uchun ko‘prik vazifasini o‘taydi. Bu orqali O‘zbekistonning
adabiyot sohasidagi boshqa tashkilotlarga ham aʼzo bo‘lish imkoniyati oshib
boradi.
YUNESKO tomonidan har yili turli xil
mamlakatlarda kitobxonlikni targ‘ib qilish maqsadida olib borilgan ishlar va
ularning samarasiga qarab turli shaharlarga “Kitoblar poytaxti” maqomi berib
boriladi. Aynan mana shunday maqomni 2020-yilda Kuala-Lumpur, 2021-yilda esa
Tbilisi shahri qo‘lga kiritgan edi. Joriy yilda bu maqom Guadalaxara (Meksika)
shahriga nasib etdi. Quvonarli tomoni shundaki, agar bizda ham kitobxonlikni
targ‘ib qilish va rag‘batlantirish borasida ishlar jadal surʼatda davom
ettiriladigan bo‘lsa, O‘zbekistonning maʼlum va mashhur shaharlari ham bunday
maqomga ega bo‘lish imkoniyatiga ega.
Shunday
qilib, joriy yil 5-8-sentabr kunlari Malayziyaning Putrajaya shahrida IBBY Bosh
Assambleyasining 38-Xalqaro adabiy haftaligi va Xalqaro bolalar adabiyoti
tanlovlari bo‘yicha taqdirlash marosimlari bo‘lib o‘tdi va unda O‘zbekiston
vakillari ham munosib ishtirok etishdi.
“Selamat datang”
Bizni mana shunday so‘zlar bilan
qarshilagan malayziyalik mezbonlarimiz safarimiz yakuniy pallalariga qadar
qo‘llarini ko‘ksidan tushirishmadi. Bu so‘z malay tilida “xush kelibsiz” degan
maʼnoda qo‘llanilar ekan.
Putrajaya shahrining qoq markazida joylashgan “Perbadanan
Putrajaya” deb nomlanuvchi yuksak anjumanlar majmuasi yer yuzining turli
nuqtalaridan kelgan mehmonlar uchun ajratib berildi. Tadbirlarimiz bo‘lib
o‘tadigan manzilga yondosh qad ko‘targan shinam “Dorsett” mehmonxonasining
yuqori qavatlaridan biriga joylashdik. Xonamiz derazalaridan Putrajaya
shahridagi mashhur ko‘l butun bo‘y-basti bilan namoyon edi.
Safarimiz mobaynida bizni
hayratlantirgan jihatlar anchagina bo‘ldi, desak yanglishmaymiz. Shaharning
toza va ozodaligiga biz singari havas qilganlar ko‘pchilikni tashkil etardi.
Ko‘chalarda turnaqator tirbandlikka duch kelmaysiz, huda-behudaga
mashinalarning signal ovozlari chalinmaydi. Aholining ko‘p qismi mitti
mototsikllarda harakatlanarkan. Xullas, belgilangan meʼyorlarga qatʼiy amal
qilingan holda birov birovning ishiga aslo xalal bermaydi...
To‘rt kun mobaynida davom etgan
xalqaro kongress tadbirlari ham bir-biridan farqli o‘laroq madaniy-badiiy
bezaklar - malayziyaliklarning milliy raqslari, quy-qo‘shiqlari bilan uyg‘un
tarzda tashkil qilindi.
Tadbirlar asosan ingliz tilida olib borildi. So‘zga chiqqan
mehmonlar ham imkon darajasida ingliz tilida maʼruzalar o‘qishdi.
Til ellarni birlashtiradi
“Til bilgan el biladi” deganlaricha
bor ekan. Rosti, men va men kabi boshqa yurtlardan kelgan mehmonlarning
aksariyati bu borada biroz qiynalishgani bor gap. Xayriyatki, safimizda
dunyoviy tilga aylanib ulgurgan ingliz tilini keragicha o‘zlashtirib olganlar
bor edi. O‘zbekiston Yoshlar ishlari agentligi, AOKA hamda Xalq taʼlimi
vazirligidan biriktirilgan vakillar va ularning ko‘magida kongress tafsilotlari,
shuningdek, voqealar rivojini kuzatib borishga to‘g‘ri keldi.
Bugun biz Vatanimizni barcha soha va
yo‘nalishlarda ilg‘or bo‘lishini yurak-yurakdan istayapmiz, biror bir yosh
avlod dunyoviy arenalarda turib, bayrog‘imizni hilpiratsa beixtiyor to‘lqinlanib,
tasannolar aytayapmiz. Biroq qo‘lga kiritilajak bu kabi katta eʼtiroflar
yo‘lidagi zahmatlar safida jahoniy tillarni mukammal o‘rganish va kerak bo‘lsa
u orqali istalgan raqib bilan bemalol bahs boylay olish majburiyati
turganligini his qilmog‘imiz lozim.
Kongress mobaynida bir narsaga amin
bo‘ldim-ki, har bir xalq vakili minbarga ko‘tarilganda dastlab o‘z ona tilida
salomlashib, unga o‘zining munosib ehtiromini iftixor ila bayon qilar va aynan
mana shu jihat ishtirokchilar tomonidan juda yuksak baholanar edi. Demak, biz
bugungi yosh avlod yuragida avvalo yuksak vatanparvarlik tuyg‘usini bunyod
qilishimiz, ularni el va til jonkuyari etib kamol toptirishimiz va shuning
barobarida dunyoviy tillarni ham mukammal egallashlari yo‘lida barcha
sharoitlarni yaratib bermog‘imiz lozim. Zero bugungi kun – til bilganniki!
“Ilmdan
boshqa najot yo‘q va bo‘lmagay”
Bu purmaʼno so‘zlar buyuk muhaddis
bobomiz Imom Buxoriy bitiklarida namoyon. Darhaqiqat, ajdodlarimiz
qadim-qadimdan ilm-maʼrifat va farzand taʼlim-tarbiyasiga ustuvor ahamiyat
qaratib kelishgan. Va qolaversa, biz hozir taʼrif-tasnifini keltirib turgan
xalqaro tadbir ham mohiyatan shu fikrlarni qo‘llab-quvvatlaydi. Zero bolalar
adabiyoti dunyoga kelgan har bir go‘dakning kelajakdagi taqdirini belgilab beruvchi
vosita, aslida. Bir so‘z bilan aytganda, mazkur xalqaro tadbirlar zamirida ham
endigina dunyoni taniy boshlagan bolajonlar orasida bir-birovga yaxshilik
qilish kabi ezgu fazilatlarni ulug‘lash, jaholat va ilmsizlik g‘oyalariga
berilishning oldini olish hamda ularni ilm-fan va kasb-hunarga qiziqtirish kabi
xayrli maqsadlar yotibdi. Kongress ishtirokchilarining qo‘llaridagi ko‘rkam
kitobchalar ham fikrimizni dalillaydi, albatta.
Buyuk yozuvchi Lev Tolstoy
bitiklarida mana shunday so‘zlar uchraydi: “Besh yashar boladan menga qadar
oraliq bir qadamni tashkil etsa, yangi tug‘ilgan chaqaloqdan esa mengacha
dahshatli tarzda masofa mavjud”. Yaʼnikim, maktabgacha bo‘lgan davr inson
rivojlanishida o‘ta muhim va keskin palla hisoblanib, ayni shu davr kelajakni hal qiluvchi kuch
sifatida namoyon bo‘ladi. Demak, kitobxon jamiyat tuzmoq rejasida ekanmiz,
farzandlarimizning maktab yoshigacha bo‘lgan davriga alohida eʼtibor
qaratishimiz lozim ekan. Bu kabi fikrlar xalqaro kongress zallarida ham baralla
yangrab turgani bejiz emas.
Darvoqe, safarimiz mobaynidagi o‘zaro
tanishuvlar jarayonida yurtimiz nomidan
ko‘ra Imom Buxoriy nomi mashhurroq ekanligiga shohid bo‘ldik. Aholisining
ko‘pchilik qismini musulmonlar tashkil etuvchi Malayziyada, buni qarangki, Imom
Buxoriy nomidagi masjid barpo etilgan ekan. Taʼbir joiz bo‘lsa, muhaddis
ajdodimiz Islom olamidagi ushbu maqomini ham albatta ilm orqali qo‘lga
kiritgan, desak ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz.
Ikki
qator so‘z va ikki sahifa surat
Rostdan ham, tadbir mobaynidagi kitoblar ko‘rgazmasini
kuzatib, hayratlanasiz: mitti bolajonlar uchun kitoblar shunchaki chop
qilinmagan, ularning aksariyatini chin maʼnodagi yaratiq deyish to‘g‘riroq
bo‘ladi. Bu yo‘lda esa bolajon kayfiyatdagi shoir-yozuvchi, mohir rassom va
albatta noshir hamkorligi kerak bo‘ladi. Bo‘lib o‘tgan haftalik doirasida ham
ushbu fikrlar bot-bot eʼtirof qilindi va shu yo‘ldagi eng munosib asarlar
mualliflari mukofotlandi. Shunday qilib, Xans Kristian Andersen nomidagi
xalqaro mukofotga joriy yilda fransiyalik bolalar adibasi Mariya Mureyl va
Janubiy Koreyalik rassom Syuzi Li munosib deb topildi.
Hech
kimdan kam emasmiz!
Rosti, bu so‘zlarni komil ishonch bilan aytib turibman!
Chunki, juda yuksak salohiyat bilan bitilgan bolalar adabiyoti namunalarimiz
serob. Ustoz ijodkorlarimizning bir o‘qishdayoq yod bo‘lib qoluvchi quvnoq
sheʼrlari va sarguzashtlarga boy nasriy asarlarini hech ikkilanmay dunyoga
taqdim qila olamiz! Qolaversa, hozirda ijodning ushbu yo‘nalishida mohirona
qalam tebratib kelayotgan shoir va yozuvchilarimiz ham yetarli. Shukurki,
ko‘zimizni quvontiradigan dadil qadamli yoshlar karvoni ham yetishib kelmoqda!
Xulosa
Xullas, IBBY Bosh Assambleyasining
yangi aʼzosi bo‘lgan mamlakatimiz nomidan xalqaro tadbirlarda munosib ishtirok
etgan holda safardoshlar bilan yana yurt sari oshiqdik. Bunga sabab - bir
safardoshim aytganidek, ovqatlari ko‘p achchiq ekan. Issiq haroratli havosida
namlik yuqori, tezda toliqib qoladi odam. Ammo Malayziya o‘zining husnu
tarovati bilan barchamizni hayratlarga solgani chin! Maʼlum va mashhur egizak
binolari, bir-biriga o‘xshamas arxitektura namunalari, odamlarining eʼzoz va
takallufi, yashillikka burkangan bog‘-rog‘lari, okeanarium manzillarida biz
bilan suratga tushishni “xush ko‘rgan” akula-yu delfinlari, soya-salqin
sayrgohlarga yarashib turgan kitob tokchalari atrofidagi kitobxon yoshlar...
barcha-barchasi bizda ulkan taassurotlar qoldirgani rost. Shu zumda ko‘nglimdan
bir orzusifat kechinma o‘tdi, uni aytmasam bo‘lmas: Endi biz nafaqat
malayziyaliklarni, balki butun bashar ahlini o‘z adabiyotimiz bilan hayratga
solaylik, ilohim!
Orif
TO‘XTASH,
O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
aʼzosi, Bolalar va o‘smirlar adabiyoti
Kengashi raisi.