O‘zbek tiliga hurmat va ehtirom har birimizning burchimizdir

Til – millatning maʼnaviy boyligidir. Bu orqali har bir millat dunyo sahnasida o‘zini, o‘zligini, maʼnaviy va siyosiy qiyofasini, asosiysi, jonajon tilining shaklu shamoyilini yuksak ifodalaydi va namoyon etadi. Shuning uchun ham har bir davlat o‘z ona tili bilan qudratlidir. Til nafaqat muomala vositasi, balki har bir xalqning madaniyati, urf-odati, uning turmush tarzi va tarixi demakdir.

O‘zbek tili – dunyodagi eng boy tillardan biridir. Ona tilimiz asrlar osha sayqallanib, yuksak ulug‘lanib kelindi. Natijada bu tilda allomalarimiz tomonidan jahon ahlini lol qoldirgan va ayni paytda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmay kelayotgan nodir maʼnaviy xazina – ulkan asarlar yaratildi.

Kechagidek yodimda, sobiq tuzum davrida ona tilimiz tazyiqqa uchragan edi. Shukrlarkim, tilimiz zamon taloto‘plariga dosh berib, mustaqillik kunlarigacha yashab keldi va ijtimoiy hayotdan o‘zining betakror o‘rnini topdi. 1989-yil 21-oktyabrda “Davlat tili haqida”gi qonunning qabul qilinishi malakatimiz, xalqimiz hayotida ulkan tarixiy voqelik bo‘ldi.

Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida ona tilimizga bo‘lgan eʼtibor o‘zbek tilining yangi taraqqiyot davrini boshlab berdi. So‘nggi yillarda qabul qilingan muhim huquqiy hujjatlar, xalqaro konferensiyalar tashkil etilishi, buyuk mutafakkirlarimiz tavallud ayyomlarining keng nishonlanishi ona tilimiz yana-da rivojlanishiga poydevor bo‘layapti.

Yurtboshimiz tomonidan 2019-yil 21-oktyabrda imzolangan “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi tarixiy farmoni hamda 21-oktyabr sanasi yurtimizda “O‘zbek tili bayrami kuni”, deb belgilanganligi barcha yurtdoshlarimizni quvontirib yubordi. Bu, albatta, mamlakatimizda yuz berayotgan ijobiy o‘zgarishlar va yangilanishlar, xalqimiz farovonligini yuksaltirish borasida olib borilayotgan xayrli ishlarning davomidir.

Bugun O‘zbekistonning yangi tarixi yaratilmoqda. Jonajon O‘zbekistonimiz milliy yuksalish sari shaxdam qadamlar tashlayotganligining boisi uning mustahkam siyosiy, iqtisodiy va maʼnaviy poydevori borligidir. Prezidentimizning 2019-yil 21-oktyabrda o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganining o‘ttiz yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi maʼruzasida: “Ona tilimiz – milliy maʼnaviyatimizning bitmas-tuganmas bulog‘idir. Shunday ekan, unga munosib hurmat va ehtirom ko‘rsatish barchamizning nafaqat vazifamiz, balki muqaddas insoniy burchimizdir”, degan so‘zlari har birimiz uchun dasturilamal bo‘lishi kerak.

Buning uchun har birimiz tilimizni asrab-avaylashimiz, uning rivoji uchun fidoyi bo‘lishimiz kerak. Dunyoda 50 mln. atrofidagi kishilar ona tilimizda so‘zlashayotgani qalbimizga cheksiz faxru iftixor va g‘urur bag‘ishlaydi.

Men hayotimda guvoh bo‘lgan, yurtimizdagi millatparvar insonlar va tilimiz bilan bilan bog‘liq ikki voqeani aytib o‘tishni joiz, deb bilaman. 1985-yilda Toshkent davlat universiteti tarix fakultetining birinchi kursini tugatgandan so‘ng harbiy xizmatga chaqirildim. Ikki yil Gruziyada harbiy xizmatni o‘tadim. Shak-shubhasiz, armiyada turli millat vakillari bilan do‘st-o‘rtoq, quroldosh, ularning timsolida esa maʼlum bir xalq haqida ozmi-ko‘pmi maʼlumotlarga ega bo‘lasiz. Darhaqiqat, menda Gruziyaning go‘zal tabiati, gruzinlarning mardligi va mehmondo‘stligi, ayniqsa, o‘z millati va tilini sevishi juda katta taassurot qoldirgan. Bu xalqning tantiligiga tan berganman. Bir gal harbiy mashqlar paytida bo‘linmamiz bilan dam olib turgan edik. Shu payt qarshimizga mashina kelib to‘xtadi. Undan 45-50 yoshlardagi gruzin millatiga mansub haydovchi tushdi. U har birimizdan qayerdan ekanligimizni so‘radi. Navbat menga kelganda, O‘zbekistondan ekanligimni aytdim. Uning yuzida tabassum paydo bo‘ldi va “Sen buyuk sarkarda Amir Temur yurtidan ekansan-da!”,- dedi va sohibqiron haqida, meni lol qoldirgan qiziqarli tarixiy voqealarni so‘zlab berdi. Bu gurung va eʼtirofdan quroldosh do‘stlarim orasida boshim osmonga yetdi.

Bilasizmi, o‘sha haydovchi O‘zbekiston tarixi, buyuk donishmandlari, jumladan, Amir Temur, Alisher Navoiy, Ulug‘bek to‘g‘risida juda ko‘plab maʼlumotlarni aytib, siz o‘zbeklarning buyuk tarixingiz, ulug‘ bobolaringiz bor, deb meni bag‘riga bosdi. Haydovchiga tariximizga bo‘lgan hurmati bois rahmat aytish bilan birga, safdoshlarim oldida qaddimini tik tutib, shu millat vakili bo‘lganligimdan iftixor tuydim. Sezdimki, bu voqeadan safdoshlarim taʼsirlandi va ularda millatimga nisbatan havas o‘yg‘ondi. Ha, biz shunday buyuk ajdodlar avlodimiz. Bizning faxr etishga arzigulik jannatmonand yurtimiz  va tariximiz bor.

Uchrashuvning yana bir taʼsirli joyi bor. Haydovchidan manzilini yozib berishni so‘radim. U qog‘ozga o‘z manzilini gruzin alfavitida yozib berdi. Men uni qanday o‘qiyman, deb turganimda, haydovchi buni sezib, bu mening ona tilim, ota-bobom shu alfavitda yozgan, bu senga esdalik uchun, bilaman tushunmaysan, deb keyin manzilini krill yozuvida ham yozib bergan edi. Mana vatanparvarlik, o‘z tiliga bo‘lgan hurmat. U oddiy haydovchi bo‘lsada, lekin o‘z tarixi, balki boshqa xalqlar tarixini juda yaxshi bilishi, hurmati, o‘z tiliga bo‘lgan sadoqati menda juda katta tassurot qoldirgan edi. Keyin ikkalamiz ancha mahal yurtimiz tarixi haqida gurunglashib o‘tirdik. Mana shu voqea sabab, bir gruzin farzandining millatimiz tarixiga bo‘lgan katta hurmatini eslab, davralarda maqtanib yuraman.

Ittifoq davrida va undan keyin ham tilimizni asrash va ardoqlash yo‘lida kurashgan ziyolilarimiz ko‘p bo‘lgan. Shunga daxldor yana bir voqeani aytib o‘tsam. Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi institutida Salohiddin Mamedov degan domla bilan ishlash baxtiga muyassar bo‘lganman. U kishi mesxeti turklardan bo‘lib, o‘zbek tili tarixi, stilistikasini juda yaxshi bilar, chiroyli husnixatda xatosiz yozardi. Ustoz qobiliyatiga biz o‘zbek ziyolilarining doimo havasi kelardi. Ayniqsa, domla davralarda Navoiy, Maxtumquli, Umar Xayyom g‘azalu ruboiylarini yoddan aytganda, ular ijodi haqida keng falsafiy mulohaza yuritganda har qanday davraga jon kirardi. Olimlikka xos fikrlash qobiliyati va yuksak tafakkuri hosilasi bo‘lgan xo‘p mazmunli gurunglaridan rohat qilardik. Hozir ham mana shunday maʼnaviy suhbatlarni sog‘inaman.

Domlaning bir davrada tilimizning haqiqiy jonkuyari, tilshunos olim, professor Mustaqim Mirzayev haqida xotiramga muhrlanib qolgan bir ibratli voqeani aytib bergan edi. Mustaqim Mirzayev domla qayerga bormasin, birinchi navbatda borgan joyidagi yozuvlarni o‘qir, ular ona tilimiz qoidalariga mosligiga baho berar, imloviy xatolarni to‘g‘rilatar, ona tilimizga bo‘lgan hurmatni saqlashga daʼvat etarkan. Bu odat domlani to umrining oxirigacha tark etmagan deyishadi. Aytishlaricha, domla betob bo‘lib yotib qolgan paytida turmush o‘rtog‘ini chaqirib, “Onasi, Shavkat (o‘g‘li) qayerga ketdi”-, deb so‘rabdi. Turmush o‘rtog‘i “voyenkomatga ketdi”,- deb javob beribdi. “Onasi, voyenkomat demang, mudofaa bo‘limiga deng”-, deb aytgan ekanlar. O‘ylab qarasangiz, bu oddiy, ammo ibratli tanbeh zamirida ona tilimiz sofligi uchun juda katta jonkuyarlik, vatanparvarlik mujassam.  Talabalarga maʼruzalarim vaqtida shu ikki voqeani ibrat uchun ko‘p marta aytib berganman.

Darhaqiqat, tilga bo‘lgan hurmat, bu - Vatanga sadoqatdir. Bu tuyg‘u har birimizning qalbimizda bo‘lishi kerak. Yuqoridagi kabi ibratli voqealarni yoshlarimiz ongu shuuriga singdirish nafaqat ziyolilar, balki bobo-momo, ota-onalarning zimmasiga ham katta masʼuliyat yuklaydi. Zero, avar xalqining buyuk farzandi Rasul Hamzatovning: “Har bir odam bolaligidan o‘z xalqining vakili bo‘lishi uchun dunyoga kelganini bilishi va shu sharafli vazifani zimmasiga olishga o‘zini tayyorlashi kerak”, degan hikmatli so‘zlari ibratga arzigulikdir. Biz ona tilimizni faqat bayramlar arafasidagina emas, balki har daqiqada ulug‘lashimiz, uning sofligi, buyukligi va barhayotligi haqida chuqur qayg‘urishimiz, taʼbir joiz bo‘lsa kurashishimiz muhim.

Muhtaram Yurtboshimizning “Har birimiz davlat tiliga bo‘lgan eʼtiborni mustaqillikka bo‘lgan eʼtibor deb, davlat tiliga ehtirom va sadoqatni, ona vatanga ehtirom va sadoqat deb bilishimiz, shunday qarashni hayotimiz qoidasiga aylantirishimiz kerak. Bu olijanob harakatni barchamiz o‘zimizdan, o‘z oilamiz va jamoamizdan boshlashimiz, ona tilimizga, urf-odat va qadriyatlarimizga hurmat, Vatanga mehrimizni amaliy faoliyatda namoyon etishimiz kerak”, degan so‘zlari har birimizning kundalik  shiorimizga va amaliy dasturimizga aylanishi zarur.

Bir so‘z bilan aytganda, ona tili, bu – millatning ruhi, davlat timsolidir. Uni asrab-avaylash, rivojlantirish, shak-shubhasiz, millatning yuksalishini belgilaydi. Buyuk siymolarni yetishtirgan ona tilimizni qadrlash, xalqaro miqyosdagi obro‘-eʼtiborini yuksaltirish, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qo‘shish, dunyo uzra keng tarannum etish - barchamizning muqaddas vazifamiz.

Zero, millatparvar mutafakkir Abdullo Avloniy taʼkidlaganidek: “Har bir millatning dunyoda borlig‘ini ko‘rsatadurgon oyinai hayoti til va adabiyotidur”.

 Xolmamat RAUPOV,

Navoiy kon-metallurgiya kombinati bosh direktorining

maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish,

davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini taʼminlash

masalalari bo‘yicha maslahatchisi.